Mannetjes zijn vaak de grootste versierders van het dierenrijk. Het alfamannetje regeert de groep en heeft status en privileges. Wat kan onderzoek naar haantjesgedrag ons leren over de menselijke man? Gedragsbioloog prof. dr. Liesbeth Sterck laat tijdens het Culturele Zondagen College zien dat alfamannetjes zeker voordelen genieten, maar dat het leven van de alfa-man niet altijd over rozen gaat. Er zijn ook andere strategieën om toegang te krijgen tot de vrouwtjes dan haantjesgedrag, aardig zijn bijvoorbeeld.
Concurrerende mannetjes en kieskeurige vrouwtjes
Waarom zien mannetjes en vrouwtjes er zo anders uit? Darwin probeerde die vraag al in de 19e eeuw op te lossen, om een verklaring te vinden voor de enorme geweien van de mannetjesherten en de kleurrijke veren van de mannetjespauwen. Niet alleen natuurlijke selectie bleek van belang, maar ook seksuele selectie. Concurrentie tussen mannetjes om de vrouwtjes zorgde ervoor dat de natuur ze had voorzien van wapens: grote geweien en hoektanden. Maar vrouwtjes zijn kieskeurig, en ook het uiterlijk van de mannetjes is van belang. In Victoriaans Engeland was men niet onder de indruk van deze theorie van Darwin. Vrouwen werden geacht om passief te zijn en vrouwelijke kieskeurigheid paste niet bij het tijdsbeeld, het idee van dominante mannetjes juist wel. Het zou nog een eeuw duren tot de wetenschap aandacht ging besteden aan kieskeurigheid in het dierenrijk.
Ook in haar eigen onderzoek merkt Sterck dat we onze ideeën over mannen en vrouwen vaak projecteren op dieren. Zo deed ze onderzoek naar bladapen in Indonesië, die leven polygaam samen: één mannetje wordt omringd door een groep vrouwtjes. Lang werd aangenomen dat die man dan ook de baas was in de gemeenschap. Maar, zegt Sterck: “Eigenlijk bepalen de vrouwtjes hoe het er aan toe gaat.” De vrouwtjes bleken goed georiënteerd en kenden het gebied beter, anders dan de man, die de rivier niet durfde over te steken. Na vele pogingen om de vrouwtjes ook aan de 'thuiskant' van de rivier te houden moest de man toch opgeven en de vrouwtjes hun gang laten gaan. Uiterlijke kenmerken & seks
Apen leven met elkaar samen in verschillende gemeenschapsvormen, en hun uiterlijk is daarnaar gevormd. Gibbons zijn monogaam, een gibbonstel blijft vaak een leven lang bij elkaar, mannen en vrouwen zijn even groot en ze vechten niet veel. Gorilla's zijn polygaam, de mannetjes zijn veel groter dan de vrouwtjes en hebben grote hoektanden als wapens, daar komen de meeste alfamannetjes voor. Bij de goudenleeuwaapjes zijn de vrouwen de baas: alle mannetjes paren met één vrouwtje, en zorgen voor de baby's. Makaken, tot slot, die doen het met iedereen. En de mens? Hebben we meer weg van gibbons of gorilla's? De man is iets groter dan de vrouw, en heeft een relatief kleine testis in vergelijking tot bijvoorbeeld de chimpansee. Op basis van onze uiterlijke kenmerken zou je dus monogamie én polygamie verwachten onder mensen. In tegenstelling tot wat je waarschijnlijk zou denken is slechts 20% van de samenlevingen monogaam.
Seksstrategieën
In het apenrijk zijn verschillende seksstrategieën te ontdekken. De alfaman heeft succes, maar steeds meer wetenschappelijke publicaties wijzen op het belang van vriendschap en goede relaties: regelmatig andere apen vlooien vergroot de kans op seks. Daarnaast doen veel apen aan stiekeme seks, ze paren minder in aanwezigheid van dominante mannetjes. Op die manier kan een vrouwtje een 'vaderschapsillusie' creëren, dat is voordelig omdat dan meer mannen haar kind zullen beschermen. Hoe zit dat bij de mens? Iedereen kent wel een alfaman, maar het huwelijk blijft ook populair. Zoals we leren uit het dierenrijk: het leven van een alfaman is een risicovol bestaan, de alfa-aap heeft aanzien en gezag, maar kan worden afgezet middels heftige gevechten. Dominantie kan dus werken, maar aardig zijn is misschien een slimmere strategie.
