De 'war on crime' in Nederland

De 'war on terror', 'war on drugs' en 'war on crime': als je kijkt naar de manier waarop we in Nederland over misdaad praten, lijkt het alsof we in een onveilig land wonen. Toch is het in Nederland nog nooit zo veilig geweest als nu. “Hoe veiliger het wordt, hoe hysterischer we omgaan met het laatste beetje misdaad”, stelt filosoof en jurist dr. mr. Marc Schuilenburg (VU). Samen met criminologen prof. dr. mr. Miranda Boone (UL) en dr. Damián Zaitch (UU) ging hij tijdens het Science Café in gesprek over de Nederlandse misdaad.

Sancties en re-integratie

Het aantal gevangenen in Nederland is de laatste decennia flink gedaald. "In vergelijking met het buitenland zijn er in Nederland zelfs erg weinig gedetineerden", licht Boone toe. Toch betekent dat niet direct dat er minder criminaliteit is. "We brengen steeds minder delicten voor de rechter. En bovendien worden er vaker maatregelen getroffen om mensen uit de gevangenis en in de samenleving te houden, zoals met een taakstraf."

Als mensen dan toch in de gevangenis terecht komen, is het lastig om re-integratie te bevorderen. “Er wordt moord en brand geschreeuwd over de recidive-percentages, die ook werkelijk heel hoog zijn”, zegt Boone. “Maar als je kijkt naar de mensen die in de gevangenis komen, denk ik dat dat niet zo gek is”. Deze mensen hebben vaak voordat ze met het strafrecht in aanraking komen al veel problemen: verslaving, psychische problemen, schulden. De vaak korte tijd die ze in de gevangenis doorbrengen is ook niet genoeg om deze problemen aan te pakken en daarom vervallen velen van hen weer in het oude gedrag. Bovendien gaan effectieve re-integratiemaatregelen in tegen de publieke opinie: zorgen dat mensen contact met familie kunnen houden, en investeren in werk en vaardigheden. Kortom: het toesnijden van straffen op de problematiek van het individu.

Drugs

Als het gaat om drugscriminaliteit is Nederland wereldwijd een belangrijke speler. Hoe kan een relatief klein land als Nederland hier zo groot in zijn? Volgens criminoloog Damián Zaitch zijn er meerdere oorzaken. De ligging en infrastructuur van Nederland zijn ideaal voor het doorvoeren van drugs. Bovendien is Nederland van oudsher een handelsland met veel internationale contacten.

Zaitch deed kwalitatief onderzoek naar de georganiseerde misdaad in Nederland. Anders dan veel mensen denken, bestaat er niet zoiets als een Nederlandse maffia die grote delen van de handel in handen heeft. De drugsmarkt bestaat uit een grote hoeveelheid kleine spelers van verschillende etniciteiten. Dat neemt niet weg dat er de laatste jaren een toename te zien is het aantal gewelddadige afrekeningen in het criminele circuit. "Maar er is geen automatische relatie tussen meer drugsproductie -en handel en meer geweld", stelt Zaitch. Die toename schrijft hij toe aan de opkomst van een nieuwe, jonge generatie drugscriminelen met gewelddadige werkwijzen.

Predictive policing

“We leven in een tijdperk waarin we steeds minder accepteren dat er misdaad is”, aldus Marc Schuilenburg. Met 'predictive policing'hoopt de Nederlandse politie misdaad op te sporen nog voordat ze plaatsvindt. Het werkt zo: door middel van algoritmes en grote hoeveelheden data (van sociale media, overheidsinstellingen, etc.) probeert ze erachter te komen wie, wanneer en waar een misdaad gaat plegen. Die ontwikkeling lijkt positief, bijvoorbeeld als het wordt ingezet om terroristische aanslagen te voorkomen, maar Schuilenburg plaatst ook kanttekeningen bij predictive policing.

"Het gevaar is dat er een verschuiving plaatsvindt van daadstrafrecht naar intentiestrafrecht. Eigenlijk ben je pas strafbaar als je iets gedaan hebt. Maar in het geval van predictive policing kan het zo zijn dat iemand vóórdat hij of zij iets heeft gedaan, al wordt aangehouden." Dus ook als iemand helemaal niets van plan is, maar het alleen zo lijkt. Als je te vaak 'Lange leve de Islam' roept op sociale media, in combinatie met 'Geert Wilders', dan is de kans groot dat er juridische middelen op je worden losgelaten. "Op die manier worden gedachten strafbaar; de politie komt op de stoel van de psycholoog."

“Veiligheid gaat om veel meer dan bestrijden alleen, het gaat ook om geborgenheid”, aldus Schuilenburg. Zelf zou hij in de strijd voor veiligheid graag minder 'war on crime' willen zien en meer aandacht voor geborgenheid, vertrouwen en zorg. Hierdoor zou de focus kunnen verschuiven van het bestrijden van onveiligheid naar het creëren van veiligheid.