Nobelprijzen
Afgelopen weken bleek dat het werk van Nobelprijswinnaars voor veel wetenschappers inspirerend of zelfs onmisbaar is geweest. We kregen inzicht in het verloop van het nominatieproces en zagen dat geen enkele Nobelprijs onbetwist is. Sommige briljante wetenschappers krijgen hem nooit terwijl er ook eendagsvliegen tussen zitten, oftewel: 'some laureates carry the prizes, some are carried by it', aldus decaan Betawetenschappen prof. dr. Gerrit van Meer.
Van Meer sloot de reeks 'Nobelprijzen' af met een kijk op de Nobelprijswinnaars voor Geneeskunde van 2013. Want wat leert die toekenning ons over wat er nodig is om een prijs te winnen? Volgens Van Meer is een prijswinnend wetenschapper niet per se beter in zijn of haar werk dan een ander. Er zou niet zoveel nadruk op moeten liggen. Al erkent hij ook dat prijzen veel prestige en geld opleveren voor de onderzoeker én de instelling waaraan ze verbonden zijn.
Factoren voor succes
Prof. dr. Bert Theunissen vertelde eerder in zijn lezing dat bij de nominaties en toekenning 'veel gekonkel' komt kijken. Van Meer ging in op de winnaars van de Nobelprijs voor geneeskunde, die afgelopen 7 oktober werd uitgereikt aan James Rothman, Randy Schekman and Thomas Südhof voor het oplossen 'van het mysterie hoe de cel het transportsysteem organiseert'. Alle drie hebben ze ontegenzeglijk baanbrekend werk geleverd, en een andere gemeenschappelijke factor is dat ze een zeer hoge H-index hebben, wat betekent dat ze veel publiceren en er aan hun werk vaak gerefereerd wordt door anderen. Dat is een keurmerk voor kwaliteit. Maar zijn dat de enige criteria voor de prijs? Daar valt over de discussiëren. Ook kennen ze veel voorgaande Nobelprijswinnaars. Helpt dat bij het winnen van de prijs? Weer geldt dat daarover valt te discussiëren. Tot slot hebben alle drie de onderzoekers al vele andere prijzen gewonnen. Volgen er dan logischerwijs meer? En ook hier kan over gediscussieerd worden. Van Meer valt het in ieder geval wel op.
Prijzen zijn belangrijk
Wat is winnen? Dat betekent dat je actief moeite hebt gedaan om beter te zijn om anderen voorbij te streven. Je kunt wetenschap zo bedrijven dat je gaat voor de winst. Hoe doe je dat dan? Je kunt proberen veel te publiceren, in de juiste tijdschriften, zoals Nature. Je kunt veel beurzen proberen binnen te halen en te netwerken. In principe kiest een 'onafhankelijke' commissie de Nobelprijswinnaar uit een groep van kandidaten die 'belangeloos' zijn voorgedragen door mensen uit de wetenschappelijke wereld. Maar ja, wie is er nu echt onafhankelijk? En dat belangeloos voordragen valt wel mee: mensen die aan de UU werken zullen het liefst iemand uit eigen gelederen nomineren. Nobelprijslaureaten in eigen huis betekent een sprong op de universiteitsrankings. Dat vergroot weer de kans op beurzen, naamsbekendheid en zorgt voor aanmelding van meer (goede) studenten. Maar of die ook echt beter onderwijs krijgen is de vraag. Uiteindelijk zorgt een stijging in de lijstjes voor een grotere kans op het winnen van een Nobelprijs, zo is de cirkel enigszins vicieus.
De toekomst van de UU
Utrecht kan geen Nobelprijswinnaars kopen, die zijn veel te duur. Budgetten van Nederlandse universiteiten kunnen niet concurreren met het buitenland en als een Nobelprijswinnaar eenmaal ergens werkt gaat hij (of zij) zelden nog weg. Je kunt wel een bekende wetenschapper universiteitshoogleraar maken, zoals de UU laatst deed met prof. dr. Frans de Waal. Hij schijnt een kanshebber te zijn voor de Nobelprijs in de toekomst. Er zijn trouwens nog tal van andere wetenschappelijke prijzen met die veel lucratiever zijn, zoals de Breakthrough Prize in Life Sciences met een beloning van 3 miljoen. In 2013 werd die gewonnen door o.a. twee Nederlanders: Titia de Lange en Hans Clevers. Die laatste zou volgens Van Meer ook Nobelprijskandidaat zijn: geweldige H-index (104!), velen gewonnen prijzen, en als directeur van het KNAW kent hij zeker 'de juiste mensen'. Overigens moet de UU dan wel De Waal en Clevers - die ook bij het Hubrecht Instituut werkt - in het werknemersbestand opnemen, want zo zegt Van Meer: "dan héb je een potentieel Nobelprijswinnaar die verbonden is aan je organisatie en dan kun je hem nergens vinden".
Zorgvuldigheid is gewenst
Het winnen van prijzen en het binnenhalen van geld voor je organisatie is problematisch als het een doel op zich wordt voor wetenschappers. Het gaat gepaard met veel willen publiceren en de gevaren daarvan kennen we nu. Volgens Van Meer moet ons waarderings - en beloningssyteem op de helling. Wetenschap heeft grote invloed op de samenleving en vraagt daarom zorgvuldigheid, dat geldt ook voor het toekennen van prijzen.
Kijk de lezing 'Nobelprijzen van de toekomst' terug.
