Prof. dr. Joost Raessens (Mediatheorie, UU) gaat tijdens deze lunchlezing in op de vraag of er in onze huidige tijd sprake is van een ludificering van de cultuur*. Er zijn immers veel spelelementen te vinden om ons heen. De videogameindustrie zet jaarlijks meer geld om dan Hollywood, voetbal wordt wel eens aangeduid als 'de belangrijkste bijzaak in het leven', en ook de media worden steeds speelser: met social media (zoals Hyves of Facebook) kan iedereen tegenwoordig spelen met zijn identiteit, en op Youtube kan iedereen 'televisie spelen'. En de film die vorig jaar de meeste Oscars in de wacht wist te slepen, Slumdog Millionaire, was opgebouwd rondom het quizspel Weekend Millionaires'.
Uit bovenstaande blijkt dat spel en cultuur nauw met elkaar zijn verweven. Door de opkomst van radio, televisie en internet worden spelelementen bovendien steeds explicieter. Daarom wordt spel steeds meer bestudeerd door de wetenschap. Ter afbakening definieert Raessens spel als volgt: er is een openingsritueel, gevolgd door het spel zelf en het slotritueel. Belangrijk hierin is dat elke speler gelijk wordt behandeld. Deelname aan het spel is vrijwillig, spel kent regels, en er is sprake van spanning, spelvreugde en het doorbreken van patronen uit het 'gewone leven'.
Deze termen zijn ook zeker van toepassing op voetbal, een sport waarvan het belang enorm is toegenomen de laatste decennia. Raessens noemt als recent voorbeeld hiervan de barragewedstrijd tussen Frankrijk en Ierland. Ierland liep deelname aan het WK Voetbal mis door een Franse treffer waar een handsbal aan vooraf ging. Het hele land was de volgende dag in rep en roer. Kamervragen over de spelregels van voetbal volgden en zelfs de Franse president Sarkozy boodt zijn excuses aan. Dit geeft aan hoe een spel uit de hand kan lopen. Voetbal verwijdert zich meer en meer uit de pure spelsfeer en wordt een commercieel doel, een professie. Er is minder oog voor de oorspronkelijke, zuivere spelvreugde. De belangen zijn simpelweg te groot geworden.
Raessens behandelt als ander voorbeeld van ludificering het populaire spel World of Warcraft. Dit is een spel waarin de speler in de huid van een zelf gekozen identiteit kruipt en daarmee online met andere spelers in een mystieke wereld queestes oplost, vecht, en zich zodoende ontwikkelt. De populariteit van dit spel is met name gelegen in het groepsgevoel, maar ook de mystieke elementen die tot de verbeelding spreken in onze onttoverde wereld.
Een ander speltype dat in opkomst is, is de Serious Game. In dit genre simulatiespellen kan de speler zich bekwamen in het goed doorstaan van een bepaalde situatie. Ze worden bijvoorbeeld gebruikt door het leger, ter voorbereiding op uitzending naar Uruzgan. Het doel van het spel ligt dan niet meer in het spel zelf besloten, maar in nut en het leren van vaardigheden. Zo wordt ernst spel, en spel ernst.
Kunnen we, concluderend, spreken over een ludificering van de cultuur? Door de alomtegenwoordigheid van spel (zelfs onze sociale omgang zou je als spel kunnen zien) zou je dat wel zo kunnen zeggen. Raessens laat het antwoord een beetje in het midden. Pogingen van de wetenschap om het heden op spelelementen te onderzoeken leiden vooralsnog tot tegenstrijdige conclusies.
* De Homo Ludens (de spelende mens) is een werk uit 1938 van de hand van de Nederlandse historicus Johan Huizinga. Hij bespreekt hierin het belang van het spelelement in cultuur en samenleving. Spel zou een noodzaak zijn voor het voortbrengen van cultuur. Zijn onderzoek naar spelelementen richt zich op spelelementen in de cultuur en van de cultuur; spelelementen in verschillende tijdperken en spelelementen in zijn tijdsbeeld.
