Lenin en Stalin
Kwamen de dienstmeisjes daadwerkelijk aan de macht, of was het slechts een wisseling van de wacht tussen verschillende elites? Na een korte muzikale inleiding met enkele fragmenten van de Russische componist Schostakowitsch ging het in de tweede lezing van prof. dr. Maarten van Rossem in de lezingenreeks Lenin en Stalin over de gevolgen van de Oktoberrevolutie van 1917. Op welke manier werden de idealen van Lenin en de andere revolutionairen in de praktijk gebracht, of kwam er van deze idealen uiteindelijk niet veel terecht?
Een van de belangrijkste doelen van de revolutie was om de macht in handen te leggen van de gewone Rus, de dienstmeisjes en de matrozen. Al snel werd dit ideaal van democratie losgelaten. Lenin ontbond de volksvergaderingen die na de revolutie waren opgezet en in 1918 stelden de bolsjewieken dat de staat ondergeschikt zou zijn aan de partij. Die zou de samenleving gaan leiden en plannen.
Een belangrijke factor die aan deze snelle afkeer van het zelfbestuur van arbeiders heeft bijgedragen, is de burgeroorlog die ontstond in de chaotische situatie na de revolutie. De penibele omstandigheden waarin de bolsjewieken (de 'roden') zich bevonden (tegenover de 'witten', gesteund door vele Westerse landen) zorgden ervoor dat de ideologische communistische tendensen in de partij werden versterkt. Hieruit ontstond het communisme zoals dat in vele andere landen ook terug te zien is: een scherpe dictatuur met veel geweld, geënt op een commando-economie met sterk gemilitariseerde trekken. Van een echte arbeidersklasse was niet meer echt sprake: de halve stedelijke bevolking trok in deze jaren uit de stad weg naar het platteland.
Een exemplarische gebeurtenis deed zich in 1921 voor bij de opstand van matrozen in de marinebasis van St. Petersburg. Deze matrozen hoorden aanvankelijk tot de grootste aanhangers van de revolutie, maar keerden zich nu tegen de bolsjewieken. De opstand werd met grof geweld door het regime van Lenin neergeslagen. Van Rossem vat het kort en bondig samen: door deze actie veranderde het regime in haar eigen antithese. De communisten gedroegen zich nu zelf als de machthebbers die ze enkele jaren daarvoor bestreden.
Hoe verging het Lenin zelf in de ontwikkelingen na de revolutie? Hij zag in 1922 in dat het zo niet langer kon doorgaan, en introduceerde de Nieuwe Economische Politiek (NEP), waarmee hij tijdelijk marktwerking in zekere mate toestond, om zo de economie een impuls te geven. Geen moment twijfelde hij echter aan het gelijk van het communisme, zoals hij aan geen van zijn ideologische overtuigingen heeft getwijfeld. Langzaamaan verslechterde echter ook zijn gezondheid, met een hersenbloeding in 1925 tot gevolg. Stalin, een rijzende ster binnen de partijtop, stond te popelen om de grote leider op te volgen. Hoewel Lenin zeker niet overtuigd was, kon hij bij gebrek aan tegenkandidaten niet anders dan toe te zien dat deze botte plattelandsjongen de macht kreeg over het ontzaglijk grote Rusland, met alle gevolgen van dien…
Bekijk hier de lezing van prof. dr. Maarten van Rossem, inclusief de muzikale opening door Alexander Skwortsow en Johan Bijholt.
