Op 't randje
Dat was het experiment dat de Amerikaanse psycholoog Philip Zimbardo in augustus 1971 in werking zette: 24 jongemannen werden willekeurig ingedeeld bij de groepen 'bewakers' en 'gevangenen'. En al snel liep het uit de hand. De bewakers, soms geprovoceerd door de gevangenen, gaven staaltjes sadisme ten beste die compleet strijdig waren met de psychische normaliteit uit hun normale leven (daarop waren ze vooraf getest).
Zimbardo, die volgende week 80 wordt, was niet alleen onderzoeker in het experiment, hij fungeerde ook als hoofd van de bewakers. Hij werd zo meegesleept door zijn aangenomen rol dat zijn toenmalige vriendin, Christina Maslach, hem amper nog kende. Zij vond dat hij het experiment moest stoppen, en na een hevige woordenwisseling met haar besloot hij dat te doen. Hij had zijn punt gemaakt: door groepsprocessen in een van de buitenwereld afgesloten omgeving kan het slechtste in mensen boven komen. De ondertitel van zijn boek The Lucifer effect(2007) luidt dan ook: 'Understanding how good people turn evil'.
Over dit 'Stanford Prison Experiment' maakte Oliver Hirschbiegel de film Das Experiment(2001). Die vormde het uitgangspunt voor een uitgebreide discussie over experimenteren in de menswetenschappen, onder leiding van prof. dr. Liesbeth Woertman (Psychologie, UU). Dat de film een gevoelige snaar raakte bleek wel uit de associatie met Nazi-Duitsland en met ontgroeningspraktijken, die door sommige aanwezigen naar voren werden gebracht. En maakte het nu uit dat de twee groepen uitsluitend uit jonge mannen bestonden? Zouden vrouwen ook zoiets doen? En deugde het wel dat de proefleider tevens als hoofd bewaking optrad? Er werd met mensen geëxperimenteerd, maar was er nu ook sprake van een serieus wetenschappelijk experiment? Dat de nepbewakers over het randje gingen is duidelijk, maar gold dat eigenlijk ook niet voor Zimbardo zelf? Zijn vriendin vond destijds van wel, maar ze hoorde dan ook niet bij de groep… Google op de naam 'Zimbardo' en je vindt gemakkelijk de website van het experiment, de website van Zimbardo zelf, zijn TED-talk, en de website van zijn boek The Lucifer Effect(ook in het Nederlands vertaald als Het Lucifer Effect).
Je kunt de discussie over Das Experimenthier terugzien. Aanstaande woensdag spreekt dr. Sarah de Rijcke (CWTS, RU Leiden) over Ranking en rangorde.Wees ook daar van harte welkom, aanmelden is niet nodig.
