De transitie van conflict naar vrede is niet eenvoudig. Vaak is een confrontatie met het verleden onvermijdelijk om verder te kunnen. Maar op welke wijze ga je deze aan? Het klassieke model van juridische vervolging is lang niet altijd passend. In het kader van de Vredesdagen 2013 organiseert Studium Generale i.s.m. SIB en Oikos het symposium 'Na het conflict' over schuld, boete en verzoening en de rol die wetenschap en kunst hierin kunnen spelen. Hierop vooruitlopend stelt Studium Generale de vraag: Welke V's leiden naar vrede?
Rechtspraak
Wetenschappers onderzoeken verschillende manieren om een land op succesvolle wijze de transitie van conflict naar vrede te laten maken. Maar tussen de disciplines verschilt men van mening over de effectiviteit van verschillende benaderingen. De sociale wetenschappen uiten kritiek op de puur juridische benadering, die lang niet altijd dàt biedt waar slachtoffers en nabestaanden behoefte aan hebben. Namelijk begrip voor hun situatie. Zij hebben zich de afgelopen jaren gericht op alternatieven voor vergelding, en zien een rol weggelegd voor bijvoorbeeld kunst of educatie in het coming to terms proces. Toch blijven juristen het belang van rechtspraak via de klassieke rechtbank benadrukken, omdat zij juist van mening zijn dit nog steeds de methode is met het grootste meetbare succes.
Kindsoldaten
Fatou Bensouda, sinds 2012 hoofdaanklager van het International Criminal Court in Den Haag, zegt in een interview met Vrij Nederland (01-05-2013): 'Ik sta hier voor de kindsoldaten, voor de verkrachte vrouwen, voor de slachtoffers die zich niet kunnen weren. Zij krijgen hier een stem.' Toch is er in tien jaar tijd slechts één persoon, de Congolese militieleider Thomas Lubanga, veroordeeld. Hij kreeg veertien jaar cel voor het rekruteren van kindsoldaten. Bensouda denkt echter dat dit vonnis verder draagt door de afschrikwekkende werking die van dit vonnis uitgaat. Het laat zien dat het feit dat er internationale rechten van de mens zijn, niet zonder gevolgen is. Lauren Gould ziet tijdens haar onderzoek in Oeganda echter een ander effect. In 2009 werd daar de eerste rebel gearresteerd. Het programma dat hier door regering en NGOs is opgezet om de terugkeer van kindsoldaten (inmiddels zelf vaak rebel) naar de samenleving te vergemakkelijken, kwam hierdoor onder druk te staan: uit angst voor arrestatie en berechting blijven ze in de oorlog in plaats van dat ze naar hun familie of gemeenschap terug willen keren. Berechting kan dus ook in de weg staan van vrede, aldus Gould in de documentaire over haar onderzoek die te zien is op de tentoonstelling Peace of Cake in het Universiteitsmuseum.
Verantwoordelijkheid
Ondanks het wisselende succes is het volgens Fatou Bensouda belangrijk dat daders verantwoordelijk worden gehouden voor wat ze hebben aangericht. Heel veel mensen die betrokken zijn bij conflicten zijn schuldig te noemen en andersom zijn daders zelf ook tegelijk slachtoffer. Maar niet iedereen was de leider van het leger en had dezelfde macht en verantwoordelijkheid. Volgens Bensouda is verantwoordelijkheid het sleutelwoord. Het recht wil de verantwoordelijken aanwijzen en zorgen dat hun daden niet onbestraft blijven.
Meerdere wegen
Misschien is het niet of of, maar en en; een combinatie van vergelding met alternatieve wegen naar vrede? In Rwanda werd een internationaal tribunaal gecombineerd met Gacaca rechtspraak. Hoewel beide juridisch, zorgde de ruimte voor traditionele gebruiken en omgang met het verleden voor een andere en inclusievere benadering van de genocide. In Bosnië lag de nadruk op vergelding, maar werden door NGOs kleinschalige initiatieven ondernomen die zich op verzoening richtten en vaak een directer effect hadden op herstel van gemeenschappen. En in Zuid-Afrika werd het drieluik van Judith Mason waarvan de jurk voor Phila Ndwande deel uitmaakte aangekocht door rechter Albie Sachs, en heeft dit kunstwerk nu een vaste plaats in het constitutioneel hof. Zoals onderzoeker Rosemarie Buikema het verwoordt: 'De kunst en het recht gaan de dialoog met elkaar aan.' Door het combineren van verschillende methodes kunnen ze elkaar versterken, en de terugkeer naar vrede bespoedigen. Wanneer wetenschappers en mensen uit de praktijk van het recht en samenleving hun kennis over hoe het verder moet na een conflict bundelen, kan veel worden bereikt.
Meer weten over deze en andere wegen die naar vrede kunnen leiden? Kijk de lezing Na het conflict terug.
