Vrouwen zijn emotioneel en mannen stoer. En heb je deze wel eens gehoord: 'Hoe weet je dat een vrouw iets slims gaat zeggen? Als ze begint met: “Een man vertelde me ooit…”' Terwijl we weten dat het niet rationeel is, komen we maar niet van het denken in stereotypes af. Ze lijken vastgeroest te zijn in onze cultuur.
Dit artikel valt onder het dossier: Vrouwen in de wetenschap.
Zoals we de afgelopen weken hebben gemerkt kunnen stereotypes en vooroordelen nadelig uitpakken onder andere voor vrouwen. Waarom blijven we maar denken in stereotypen? Stereotypen zijn te verklaren vanuit de psychologie, maar dat betekent niet dat niks kunnen doen aan de schadelijke effecten daarvan.
Nuttige stereotypen?
Hoogleraar psychologische functieleer Frans Verstraten en hoogleraar taalbeheersing Ted Sanders laten in hun lezing zien dat onze waarneming niet objectief is. Voorkennis en verwachtingen sturen wat we zien. Hoe werkt dit? Op basis van wat we in het verleden hebben meegemaakt creëren we een kader vanuit waar we de wereld bekijken. Iedereen heeft dezelfde sensatie, maar hoe je dit interpreteert hangt af van je referentiekader.Waarneming gebeurt niet altijd bewust, als we door een deur gaan denken we daar niet over na. Toch hebben we de deurpost wel gezien, anders waren we er tegenaan gelopen. Wat leert dit ons nou over stereotypen? Ook stereotypen zijn gebaseerd op voorkennis en verwachtingen, en we gebruiken ze vaak zonder er bij na te denken. Op basis van incomplete kennis trek je overhaaste conclusies, je generaliseert. Evolutionair gezien is dit misschien niet zo'n gek idee. Het helpt je snel te kunnen anticiperen op gebeurtenissen. Zo hoef je niet elke keer als je een tijger ziet je opnieuw af te vragen of hij gevaarlijk is, maar kan je deze direct in het hokje 'tijger' plaatsen, en wegrennen. Wetenschapsfilosoof prof. dr. mr. Herman Philipse stelt in zijn lezing dat dit mechanisme er voor zorgt dat we snel geneigd zijn verbanden te zien, die er misschien helemaal niet zijn, dat kan leiden tot het denken in stereotypen. Die kunnen soms best een kern van waarheid bevatten, maar gaan natuurlijk nooit op voor de hele groep. Het gevaar van stereotypen is dat we ze ongemerkt gebruiken om bepaalde onterechte assumpties te maken. Dat kan leiden tot discriminatie.
Omgeving en media
Onze psychologische neiging tot stereotyperen wordt door de media en onze omgeving vaak bevestigd. Advertenties, kranten, reclames, en televisieprogramma's zitten vol met raciale- en genderstereotypes. De film Missrepresentation laat zien wat voor effect de stereotypering van vrouwen heeft op de positie die ze krijgen in de maatschappij. Ook in onze directe omgeving komen we in aanraking met concrete verschillen tussen bepaalde groepen, zoals het soort beroepen dat veel mannen of vrouwen uitoefenen. Dit zorgt ervoor dat we een stereotype beeld krijgen van 'mannenberoepen' of 'vrouwenberoepen'. Op basis van incomplete informatie trekken we dus vergaande conclusies. Omdat de mensen om ons heen dat ook doen, heeft dat ook nog eens een zelfversterkend effect. Zolang we moppen zoals die hierboven blijven doorvertellen bevestigen we dit stereotype. We lachen om een vrouwonvriendelijke of racistische grap, maar voelen ons daarna soms schuldig omdat die grap ergens wel iets zegt over het heersende beeld.
Stereotypes zijn dus diepgeworteld in onze natuur. We hebben ze nodig. Het is functioneel om mensen in groepen in te delen, omdat we zo de wereld om ons heen proberen te duiden. Maar juist omdat stereotypes onbewuste aannames zijn, is het lastig om ze te corrigeren en kunnen ze leiden tot discriminatie. We moeten ons er bewust van zijn dat ze een rol kunnen spelen bij het ontstaan van bepaalde verhoudingen in de maatschappij. Dat betekent niet dat we nooit meer een leuke vrouwenmop mogen vertellen, maar wel dat we ons bewust moeten zijn van de rol die stereotypes kunnen spelen in onze aannames. Laten we proberen verder te kijken dan dat.
Volgende week meer over vrouwen in de wetenschap. Hoe hebben gender en etniciteit samen een uitsluitende werking? Een interview met sociaal en cultureel antropoloog Gloria Wekker, deskundige op het gebied van gender studies, en de eerste gekleurde vrouwelijke hoogleraar aan de Universiteit Utrecht.
Nienke de Haan, stagiaire bij Studium Generale maakt wekelijks een blog over vrouwen in de wetenschap. Zie hier alle blogs:
- 8 maart Vrouwen in beeld
- 15 maart Rolmodellen in de wetenschap
- 29 maart Moeder én/of wetenschapper?
- 5 april Een vrouwelijke ontdekkingsreiziger als rolmodel
- 11 april Johanna Westerdijk, de eerste vrouwelijke hoogleraar van Nederland
- 19 april 'En ze kan ook nog lekker koken': berichtgeving over vrouwen in de wetenschap
- 26 april Discriminatie aan de universiteit? De rechter oordeelt
- 3 mei Emancipatie: daar zijn we klaar mee. Toch?
- 10 mei Colleges volgen vanachter een gordijn
- 17 mei Techniek voor meisjes
- 24 mei Wetenschap en activisme
- 31 mei Women at the top: do it yourself!
- 7 juni Stereotypen en vooroordelen, waarom kunnen we er niet omheen?
- 14 juni Gender en etniciteit in het hoger onderwijs
- 21 juni Vrouwen in de wetenschap
