Ik/jij/wij
Wie we zijn, wordt in grote mate in ons eerste levensjaar bepaald. In dat jaar leren we zien, begrijpen en waarderen wat er om ons heen gebeurt, en zo leren we onszelf kennen in interactie met anderen. Dat gaat niet zomaar, want eerst moeten baby's een aantal hersennetwerken verder ontwikkelen. Centraal zijn onze visuele vermogens, begrip van sociale signalen en het beloningssysteem. Deze netwerken helpen baby's om te gaan met hun omgeving. Ze leren wie papa en mama zijn, bij wie ze horen, en uiteindelijk ook wie ze zelf zijn. Maar hoe gaat dit in zijn werk? Hoe worden we wie we zijn? In de lezing Identiteit en het babybrein laat ontwikkelingspsycholoog prof. dr. Chantal Kemner zien wat er gebeurt met ons 'ik' als we net op de wereld zijn.
Domme gansjes
We vormen onze identiteit door de omgang met anderen: de mensen om ons heen, degenen aan wie we ons hechten maar ook tegen wie we ons afzetten. Hechting, de verbinding met anderen, is dus erg belangrijk. Vergeleken met andere diersoorten begint een mensenbaby hier pas laat mee. Konrad Lorenz heeft laten zien dat gansjes zich bijvoorbeeld hechten aan het eerste bewegende ding dat ze zien als ze uit het ei komen, of dit nu een mama-gans is of een laars. Bij mensen duurt dit proces veel langer: ongeveer een jaar. Dit komt onder andere doordat een babybrein bij de geboorte eigenlijk nog onderontwikkeld is. In het eerste levensjaar verdriedubbelt het gewicht van onze hersenen, en in die periode ontstaat ook de hechting. Zo verkiest een baby pas na acht maanden de ouders boven een vreemde, en duurt het een jaar voordat ze ook actief op zoek gaat naar de bescherming van papa en mama.
Wie ben jij?
Drie hersennetwerken zijn noodzakelijk voor hechting, en dus voor identiteitsvorming. Allereerst moeten baby's hun visuele waarneming ontwikkelen. Pas na een aantal maanden kunnen baby's scherp zien en kleur herkennen, en vóór die tijd weten ze dus eigenlijk niet eens wie of wat er voor hun neus staat. Daarnaast moeten baby's sociale signalen leren herkennen. Deze vaardigheid is al in de hersenen voorgeprogrammeerd. Al snel kijken baby's bijvoorbeeld liever naar een vormpje dat lijkt op een gezicht, dan een vergelijkbaar plaatje dat hier niet op lijkt. Deze gezichtsherkenning wordt ook steeds efficiënter, als baby's hier tenminste vaak genoeg mee kunnen oefenen. Zo is onderzocht of baby's verschillen kunnen herkennen tussen individuen van een voor hen vreemd ras. Hieruit bleek dat zij dit op een leeftijd van drie maanden wel kunnen, maar na negen maanden niet meer. Voor dit onderzoek kregen Kaukasische baby's eerst een foto te zien van een persoon uit China, zodat dit gezicht voor hen bekend werd. Vervolgens zagen ze een foto van een ander persoon met dezelfde etnische achtergrond. Jonge baby's keken lang naar deze nieuwe foto, en merkten dus op dat ze een onbekend gezicht zagen. Oudere baby's zagen dit verschil niet. Baby's kunnen dus steeds beter gezichten herkennen die ze vaak zien, maar krijgen moeite met de gezichten die niet vaak voorbij komen (zoals van een ander ras). De derde vaardigheid die verbonden is aan hechting, is het beloningssysteem. Dit systeem speelt een rol bij zowel baby's als bij hun ouders, en draagt eraan bij dat ze plezier beleven aan de omgang met elkaar. Zo vinden volwassenen babyachtige trekken schattig en blijkt dat baby's en moeders liever naar elkaar kijken, dan naar wildvreemden.
Zijn wij ons brein?
Kemner concludeert dat we de ontwikkeling van onze identiteit niet los kunnen zien van de ontwikkeling van het baby-brein. Het is duidelijk dat aangeboren eigenschappen en onze omgeving in het eerste levensjaar belangrijk zijn voor de vorming van onze identiteit. Hoeveel ruimte hebben we hierbinnen dan nog om autonoom te handelen? In de komende weken zullen we bespreken wat de rol is van onze sociale omgeving en onze eigen vrije wil met prof. dr. ir. Vincent Buskens (Sociologie, UU). De lezing van prof. dr. Chantal Kemner kan je hier terugzien.
