In de schoolbanken
“Mijn kinderen van 8, 10 en 12 zien de filmpjes van IS op internet, zelfs als ze die niet willen zien. Ze eten hagelslag die al dan niet door kindslaven is gemaakt. Ze weten van internationale migratiestromen en hebben te maken met vluchtelingkinderen en klasgenoten van over de hele wereld,” vertelt hoogleraar Sociologie van de mensenrechten prof. dr. Barbara Oomen in afsluiting van de serie 'In de schoolbanken'. Daarom is onderwijs in mensenrechten volgens haar van essentieel belang.
Kinderen groeien op in een geglobaliseerde wereld, alle grote problemen van deze tijd zijn internationale vragen, en onderwijs moet ze op de hoogte brengen van internationale rechten en plichten. Een Universele Verklaring van Rechten van de Mens is weinig waard als we die rechten niet kennen, en er niet naar leven. Maar hoe onderwijs je mensenrechten? En wat is het verschil tussen mensenrechten en burgerschap?
Ken je rechten
Tolerant en vreedzaam met elkaar leren omgaan is belangrijk, stelt Oomen. Dat zagen we al eerder in de lezing over burgerschap in het onderwijs. Oomen voegt daar een internationale dimensie aan toe, wereldburgerschap. We kijken in Nederland vooral vanuit een nationaal kader. Burgerschap werd in eerste instantie opgenomen in het onderwijscurriculum uit angst dat Islamitische scholen waarden als tolerantie en vrijheid niet genoeg zouden opnemen in hun onderwijs. Aandacht voor zaken als godsdienstvrijheid en rechten van minderheden komen minder terug in burgerschapseducatie. Leren over mensenrechten gaat niet alleen over vreedzaam met elkaar omgaan, maar ook om tegenover de overheid een standpunt te kunnen maken. Als jij met een rolstoel de trein niet in kan is dat bijvoorbeeld niet 'zielig', maar een schending van een recht dat beschermd moet worden door de overheid.
Wel les, maar weinig kennis
“Een klasgenoot wordt gepest via WhatsApp, mag de leraar de telefoon afpakken om te zien wie het is, of weegt het recht op privacy zwaarder?” een voorbeeld van een praktisch dilemma om kinderen te laten denken over mensenrechten. Op klassikaal niveau gebeurt er al heel wat: vakonderwijs, projecten, rollenspellen, het uitnodigen van spreker, of zelfs het naspelen een rechtszaak. Helaas worden zulke lessen vaak gezien als 'extra' in plaats van een integraal deel van het onderwijs. Uit onderzoek blijkt dat kinderen toch slecht scoren op kennis en acceptatie van mensenrechten. Hoe kan dat? De oorzaak daarvoor ligt op een hoger niveau, volgens Oomen. Je kan wel een gastspreker uitnodigen om te praten over mensenrechten, maar als de leraar daarvoor aandacht vraagt door te schreeuwen: “Allemaal koppen dicht en luisteren”, dan heerst er geen bevorderende cultuur voor gelijke behandeling en respect op school.
Van doel naar praktijk
In het kinderrechtenverdrag zijn duidelijke doelen opgenomen, bijvoorbeeld: “Onderwijs moet zich richten op bijbrengen voor eerbied voor de rechten en vrijheden mens.” Maar hoe doe je dat? Oomen ziet vaak handelingsverlegenheid bij leraren, ze weten niet goed hoe ze moeten reageren wanneer kinderen racistische uitspraken doen bijvoorbeeld. Kennis van mensenrechten kan een kader bieden om daar mee om te gaan, mensenrechten zouden daarom ook in de lerarenopleiding meer aandacht moeten krijgen. Bovendien houdt de overheid zich zelf niet aan internationale afspraken. Zo heeft Nederland het verdrag Inzake de Rechten voor Mensen met een Beperking ondertekend, waarin staat dat al het onderwijs inclusief zal worden, zodat kinderen met een beperking kunnen meedraaien in het reguliere onderwijs, maar komen er in Nederland juist meer speciale scholen. Terwijl inclusief onderwijs en diverse scholen onmisbaar zijn om te oefenen met diversiteit en mensenrechten.
Mensenrechten horen thuis in het onderwijs, zowel in internationale verklaringen als verdragen is dat vastgelegd als pedagogisch doel. Om dat ook in de praktijk door te laten dringen is actie nodig op meerdere niveaus, van de cultuur op school tot de lerarenopleiding en overheidsbeleid.
Meer weten? Kijk ook de hele lezing Onderwijs en Mensenrechten terug, en zie hoeveel kennis jij hebt van mensenrechten en internationale verdragen, of kijk één van de andere lezingen in de serie In de Schoolbanken.
