In de schoolbanken
“Dan maar de doodstraf”, stelt één van de leerlingen voor, nadat ze samen een lijst met regels hebben opgesteld om pestgedrag op school te voorkomen. Kinderen die zich niet aan die regels hielden moeten volgens hem passend gestraft worden. Pedagoog prof. dr. Micha de Winter vertelt het voorbeeld in de zevende lezing in de serie In de schoolbanken, om aan te geven dat het goed is dat kinderen samen regels opstellen en handhaven om zo verantwoordelijkheidsgevoel te krijgen, maar dat volwassen opvoeders wel een regulerende rol moeten hebben. Burgerschap moet geleerd worden en de school kan daarin een belangrijke rol spelen. Ook onderwijskundige prof. dr. Gert Biesta gelooft dat burgerschap kan worden onderwezen, we moeten bij kinderen het verlangen naar democratie wekken.
Humaniteit en democratie moet je aanleren
“Het is uit de mode geraakt om het te hebben over pedagogische doelen” stelt De Winter. Terwijl dat juist is waar het onderwijsdebat volgens hem over zou moeten gaan. We denken te weinig fundamenteel na over waartoe we eigenlijk opleiden. Scholing lijkt vooral belangrijk te zijn voor onze kenniseconomie, of individuele ontplooiing, maar we horen weinig over burgerschap en humaniteit. Terwijl 'vorming' in het onderwijs juist centraal zou moeten staan. Humaniteit ontstaat niet vanzelf. “We worden niet democratisch geboren, maar moeten het leren” zegt Biesta. Hij gaat nog een stapje verder dan De Winter: volgens hem is empathie niet genoeg, maar moet je in een democratie ook leren omgaan met mensen in wie je je totaal niet kunt inleven. Een voorbeeld daarvan gaf filosofe Hannah Arendt, die zich afvroeg hoe mensen na de Tweede Wereldoorlog weer samen konden leven.
Omgaan met verlangens
“You can't always get what you want”, in een democratie. Dat kan soms frustrerend zijn. We moeten ons afvragen welke verlangens collectief organiseerbaar zijn, en daarvoor soms individuele verlangens opgeven. Dat komt niet altijd natuurlijk, maar moet je leren. Misschien is dat wel het verschil tussen onvolwassenheid en volwassenheid, zegt Biesta. Een kind leeft op basis van zijn eigen wensen, bij volwassen worden hoort dat je daarop gaat reflecteren en leert die wensen te objectiveren en uit te stellen.
Burgerschap in de klas
Hoe kunnen we op een praktische manier invulling geven aan het bijbrengen van burgerschap op scholen? Op dit moment is het in de politiek vastgesteld dat scholen 'iets moeten doen met burgerschap'. De invulling daarvan kan verschillen: de ene school laat één keer per jaar een film zien, de ander heeft een actief programma waarin aandacht is voor burgerschap. De Winter is tegen het vaststellen van een bepaald inhoudelijk programma vanuit de overheid, maar vindt wel dat scholen actiever moeten bewijzen hoe zij bijdragen aan het vormen van democratische burgers. Een film kijken is niet altijd genoeg.
Volgens Biesta is het moeilijk om mensen die niet geloven in het belang van democratie daarvan te overtuigen. We moeten daarom op jonge leeftijd het verlangen naar een democratische bestaanswijze zien te wekken, niet door 'een parlement in de kleuterklas', maar door de dialoog aan te gaan. De Winter geeft een paar praktische voorbeelden: 'democratisch burgerschap' bevorderen betekent kinderen verantwoordelijkheid, tolerantie, respect en rechtvaardigheid bijbrengen. De maatschappij geeft niet altijd het goede voorbeeld, en we moeten weerstand bieden tegen uitsluitingsmechanismen die op de loer liggen, zoals wij-zij denken, morele en sociale uitsluiting en het dehumaniseren van 'de ander'. We moeten kinderen het tegendeel laten zien, en ze leren overeenkomsten te zien. Een voorbeeld is het project 'De Vreedzame School', waar bepaalde kinderen 'mediators' zijn, en kinderen onderling conflicten oplossen. Maar ook nadenken over wat grondrechten betekenen en welke plichten en beperkingen daarbij horen, kan een manier zijn. Het bijbrengen van die waarden is een gezamenlijk project, niet alleen op 'de vreedzame school', maar ook in 'de vreedzame wijk', zodat kinderen ook buiten school hun 'burgerschap skills' kunnen oefenen. Terugkijken en komend programma
Meer weten? Kijk dan de hele lezing Kan burgerschap geleerd worden? terug, met daarin ook een filmpje over 'De Vreedzame School'.
Volgende week is er geen lezing, maar een instructieprogramma voor studenten. Over twee weken spreekt prof. dr. Barbara Oomen (Sociologie van de mensenrechten) over onderwijs en mensenrechten. Nederlandse scholieren weten weinig van mensenrechten blijkt uit onderzoek. Niet alleen de kennis, maar ook de acceptatie van die rechten blijft soms achter. Welke plaats moeten mensenrechten hebben in het onderwijs? En hoe zou je kennis en kunde over mensenrechten moeten toetsen?
