Geen toekomst voor de bitcoin

Geld speelt een centrale rol in onze samenleving. Zonder lijkt onze maatschappij niet te kunnen functioneren. In hoeverre zijn we er afhankelijk van? En hoe moeten we omgaan met de problemen die geld met zich meebrengt, zoals banken die ondoorzichtig zijn en speculeren, overheden die veel invloed hebben op de waardebepaling. Alternatieven voor geld zijn in opkomst, zo kun je in sommige cafés in Nederland al betalen met bitcoins. Wat betekent geld eigenlijk en staat de toekomst van muntgeld op het spel door nieuwe alternatieven zoals de bitcoin? Prof. Dr. Joost Jonker (Economische en Sociale Geschiedenis, UU en Bedrijfsgeschiedenis, UvA) legt in de eerste lezing van de serie Money, Money, Money uit dat de bitcoin écht geld nog niet kan vervangen.

Alles kan geld zijn
Volgens Jonker heeft geld drie belangrijke doelen. Allereerst moet geld een rekeneenheid zijn, een waardemeter. Als een brood bijvoorbeeld 1 euro is en kaas 2 euro, dan kan je de waarde van die twee producten vergelijken. Wanneer geld een waardemeter is, kun je het gebruiken als ruilmiddel. In plaats van met een kruiwagen vol ruilmiddelen te gaan winkelen, is een klein portemonneetje genoeg. Dit is gelijk het tweede doel. Ten derde is geld een spaarmiddel: het bederft en vergaat niet, je kan het later ook gebruiken. Niet alleen munten beantwoorden aan deze doelen. Alles kan geld zijn zoals Jonker betoogt: 'Als we met z'n allen afspreken dat we ruilen in schoenveters, dan zijn schoenveters het nieuwe geld'. Maar, geld moet wel aan twee eisen voldoen: het moet een een stabiele waarde hebben en relatief schaars zijn. Stel dat schoenveters niet schaars zijn, maar dat we er zelf thuis zoveel van kunnen produceren als we willen, dan daalt de waarde van één schoenveter steeds verder, naarmate we meer produceren. Het gevolg is inflatie, of zelfs hyperinflatie. Schoenveters zijn in het verleden nooit gebruikt als geld, maar schelpen, sigaretten en kralen, wel.

Geef het vertrouwen aan de overheid
Het ruilen van schelpen, sigaretten en munten ging tot de 15^e eeuw direct van persoon tot persoon, maar daarna vond een grote vernieuwing in de monetaire wereld plaats: de overheid komt centraal te staan. De opkomst van wisselbanken en bankgeld zorgde ervoor dat geld zijn vaste waarde makkelijker kon behouden. Men ging over naar fiduciair geld: geld dat op zichzelf geen waarde heeft, maar waarvan we afspreken dat het representatief is voor een bepaalde waarde. De waarde werd gekoppeld aan goud. Een bankbiljet zelf is dus niks waard, maar het werkt doordat je vertrouwt in de vaste relatie tussen het bankbiljet en goud. In 1971 werd de nauwe band tussen goud en geld verbroken en kennen we alleen nog maar 'fiat geld': de waarde van geld wordt gewaarborgd door de overheid. Het gevolg van fiat geld is dat overheden de monetaire economie kunnen stimuleren door meer geld te creëren en zo de economie een impuls te geven. Dit werd in de jaren '70 met volle overtuiging gedaan wat leidde tot een inflatie van 12%. Een als oplossing bedoelde ingreep van de overheid zorgt ook voor nieuwe problemen. Dan komt in 2009 iemand op het idee om bitcoins te introduceren, een valuta die vrij is van autoriteit, waarvan de waarde niet centraal geregeld wordt. Een ideaal alternatief, zo lijkt het op het eerste gezicht.

Bitcoins zonder banken
De bitcoin is wereldwijd te gebruiken en kent een vrije circulatie, banken en overheden mengen zich niet in het betalingsverkeer. Hierdoor kunnen beide partijen geen invloed uitoefenen op de waardevastheid van de bitcoin. Bovendien kunnen banken niet speculeren met jouw geld, dat maakt de transacties goedkoper. Dit is tegelijkertijd het grote mankement van de bitcoin. Doordat er geen controlerende partij tussen transacties zit, kunnen criminelen makkelijk geld witwassen. Jonker spreekt zijn zorgen uit over de waardevastheid van de bitcoin, één van de eisen waar een goede valuta aan moet voldoen: de waarde van de bitcoin schommelt nog steeds aanzienlijk en er is geen centrale bank of overheid die kan inspringen. Om een hele gemeenschap te laten overstappen op de bitcoin, moet deze munteenheid eerst waardevast worden. Maar dat is lastig, want waarom de waarde van de bitcoin zo fluctueert is onduidelijk.

Heeft de bitcoin een toekomst?
En is dit mogelijk? Kan de bitcoin waardevast worden en uitgroeien tot onze nieuwe munteenheid? Volgens Jonker niet. Een valuta die niet geregeld wordt door een centrale instelling, en zonder controlemechanisme is volgens Jonker te idealistisch. Het veronderstelt een te groot vertrouwen in de mens. Jonker: "Ik durf te zeggen dat ik geen fan ben van banken, maar ook dat ik nog niet het vertrouwen heb in de losse bitcoingemeenschap. Zoiets teers als geld kunnen we niet volledig in handen leggen van de gemeenschap." Voorlopig bestel je nog gewoon je kopje koffie met de euro.

Kijk de lezing 'Biljetten en bitcoins' terug. Volgende week staat Prof. dr. Oscar Gelderblom (Economische en Sociale Geschiedenis, UU) op het podium en gaat hij in op belasting en bedrijven. We hebben veel te danken aan belasting, zoals wegen, onderwijs en sociale zekerheid. Toch heeft het ook een keerzijde. Grote multinationals profiteren van belastingparadijzen door middel van ingewikkelde constructies. Moeten we nu blij zijn met een blauwe envelop of niet?