Ondeugd en economie
"Greed is good", een gevleugelde uitspraak van Gordon Gekko, de hoofdpersoon uit de film Wall Street. In een speech voor aandeelhouders van een beursgenoteerd bedrijf stelt hij dat hebzucht Amerika, en eigenlijk de mensheid in zijn geheel redt: "greed, in all of its forms — greed for life, for money, for love, knowledge — has marked the upward surge of mankind". Het is makkelijk om te denken dat dit ook de strekking is van het gedachtegoed van de 18e eeuwse filosoof Bernard Mandeville. Hij stelt dat ondeugden niet altijd slecht zijn en dat de maatschappij er ook baat bij kan hebben. Mandeville was van mening dat de mens goed noch slecht is; hij is functioneel en volgt alleen zijn eigenbelang. Dit kan zowel positief als negatief uitpakken.
Niet veel mensen kennen Mandeville, toch hebben zijn ideeën via Adam Smith een grote invloed gehad. Beide denkers zien de markt als amoreel en juist daarom zijn ze van mening dat mens en markt regels nodig hebben. Tijdens de Nacht van Descartes ging schrijver Arnon Grunberg in dialoog met zelfverklaard Mandeville 'hater' en Smith 'lover' prof. Deirdre McCloskey (The University of Chicago) over de mens, ondeugden en de vrije markt. McCloskey heeft een uitgesproken mening, dat werd duidelijk gedurende de avond.
"Human behavior is a mix of the sacred and the profane"
Iedereen begrijpt dat als je net een uur lang naar het liefdesverdriet van een goede vriend of vriendin hebt geluisterd en advies geeft, je daarna niet moet zeggen 'dat wordt dan 100 euro'. Dat is een foute balans van 'sacred' en 'profane' en betekent het einde van de vriendschap. Volgens McCloskey heeft Mandeville alleen maar oog voor 'the profane'. Dat is waarom ze geen fan van hem is noch van haar voormalige zelf, van de McCloskey van dertig jaar geleden toen ze nog een 'standard Chicago-schooled economist' was. Toen was ze altijd op zoek naar het berekenende achter menselijk gedrag, terwijl mensen zelf denken gedreven te worden door liefde. McCloskeys voormalig collega Gary Becker schreef een beroemd artikel genaamd 'The theory of marriage'. Hierin beschrijft hij het huwelijk als een rationele uitwisseling van kwaliteiten: zij is goed in koken, hij in auto's repareren. Becker heeft het over 'liefde', tussen aanhalingstekens alsof die niet bestaat. De fout die economen, waaronder Becker, Smith en Mandeville, maken is die van maximized utility, al ons gedrag zou gedreven zijn door het maximale nut. Mandeville vond dat er maar één motivatie voor menselijk gedrag is: eigenbelang. Daar is McCloskey het mee oneens, 'our behavior is driven by mutiple motivations and we're conflicted'. Daarom werkt het grapje van de Amerikaanse komiek Groucho Marx:
'Can I get married to you, are you rich?
Answer the second question first'
De verschillende, conflicterende motivaties die de mens drijven, komen hier samen. Volgens McCloskey is het op het randje van 'the sacred' en 'the profane'. Volgens Grunberg werkt het ook omdat mensen het herkennen, maar weten dat het niet gepast is.
"I'd pay more taxes to the Swedish government"
McCloskey is geen tegenstander van overheden zo benadrukt ze, maar wél een felle tegenstander van corrupte overheden, zoals de Amerikaanse. Ze zou graag belasting betalen aan Zweden of Nederland, eerlijke overheden met de zaakjes goed op orde. "I love Italy too, but would you give them your money?". De zaal lacht. De oplossing voor armoede en ongelijkheid is volgens haar groei. Laat de overheid zich terugtrekken en geef de vrije markt de ruimte. De zaal begint te morren, want leidt dat niet juist tot onethisch gedrag, het gedrag dat banken deed vallen en de wereld in crisis stortte? En ook niet alle bedrijven zijn zuiver op de graat. Hoe zit het bijvoorbeeld met Monsanto, een bedrijf dat van corruptie wordt beschuldigd? Geen probleemgeval voor McCloskey: "Monsanto customers don't have a gun to their head, customers of governments have. Try not paying taxes!" Wij moeten niet meer naar de overheid kijken als een oude wijze man. Juist de vrije markt, met competitie en concurrentie, leidt tot de innovatie die we nodig hebben, die voorspoed en groei zal brengen. Als ondernemer moet je in de toekomst kijken, als je niet goed kijkt, verlies je je geld. De voorwaarde is dat het geld van de ondernemer zelf is. "The problem with the government as an entrepeneur is that they have unlimited funds, namely your money".
"We humans innovate and take it too far"
De crisis van 2008 was erg, maar geen volgende Grote Depressie. Het probleem van de huidige crisis is dat bij in het creëren van nieuwe financiële producten, een innovatie die moest leiden tot meer voorspoed, fouten zijn gemaakt. Bij vooruitgang neem je risico's, in het leven neem je risico's. Wij mensen, aldus McCloskey, maken dingen en gaan dan te ver. Dat is ook de reden dat er nu een ecologische ramp dreigt. Toch ligt volgens haar de oplossing weer in rijk worden. "When you get rich, you want to save the environment. Look at Denmark or Sweden they care about sustainability, but poor countries don't". Hoe worden we dan rijk? Door te consumeren? "You don't get rich because of consuming, but because of amazing inventions". Zo is de cirkel dus weer rond. Nog een tipje van de sluier: de 'amazing inventions' gaan uit China komen, aldus McCloskey.
Economie is geen exacte wetenschap
McCloskey staat garant voor opvallende uitspraken, soms zijn ze tegenstrijdig. Uiteindelijk is economie geen exacte wetenschap, mensen zijn niet rationeel. Economen zijn ook maar mensen die modellen, statistieken, en oude en nieuwe collega's interpreteren. Ze zijn het vaak 85% met elkaar eens, maar die overige 15% lijken cruciaal. Jonge economen en studenten raadt ze aan zich te richten op 'humanomics', oftewel economic sociology, waar de geesteswetenschappen en economie bij elkaar komen. Want in haar ervaring hebben andere vakgebieden, zoals theologie en filosofie, haar begrip van de economie zeer verdiept. Als we het menselijke aspect van economie meer aandacht geven, zijn we al een stap verder.
Voor meer inzicht en de achtergrond van uitspraken als: "a grow in world population is good", "Paul Krugman got the Nobelprize prematurely to influence American politics" en "Capitalism hasn't corrupted our souls, it has improved them", kijk je de lezing Ondeugd en economie terug.
De winnaar van de Nacht van Descartes columnwedstrijd is rechtenstudente Madeleine Majenburg, haar stuk zal in het SG digitijdschrift - dat in december uitkomt - verschijnen.
