21 gevulde bakken met poep, een handtas van een gewurgde kat, koken voor een sociale gemeenschap of een goudvis in een blender. Dit zijn allemaal hedendaagse voorbeelden van werken die de makers (kunstenaars) zelf kunst noemen. Maar is dit ook kunst? En hoe bepalen we of zulke vreemde, onthutsende kunst goed of dat het prutswerk is?
Martelen van hond als kunst?
Als je aan kunst denkt, dan denk je waarschijnlijk aan een mooi schilderij, een prachtig beeldhouwwerk, of een intrigrerende film. Dit zijn bekende kunstvormen. Maar de hedendaagse kunst is anders. Tegenwoordig worden er veel artistieke experimenten uitgevoerd door kunstenaars, die iets anders willen dan de bestaande vormen van kunst.
Kunstenaar Guillermo Vargas bond een hond vast aan een touw en zette een bak eten en water nét iets te ver weg, waardoor de hond hier niet bij kon. Een ware marteling voor de hongerige hond. Het doel van de kunstenaar was om de onverschilligheid van het publiek aan de kaak te stellen. Niemand schoof het bakje eten of drinken naar voren. Waarom niet? Uit respect voor het kunstwerk? Of neem fotograaf Joel Peter Witkin, die 'speelt met lijken'. Hij zet dode mensen in een bepaalde opstelling, en fotografeert vervolgens deze lijken. Gaat dit een stap te ver? Het lijkt de verkeerde kant op te gaan met de kunst. Of zitten er tussen dit soort experimenten ook meesterwerken? We kunnen deze nieuwe vormen van kunst niet beoordelen met de criteria die we voorheen gebruikten. We kunnen er niet naar kijken zoals we naar schilderijen of beelden kijken. Deze kunst is anders. Rob van Gerwen (Wijsbegeerte, UU) noemt deze kunst 'implicatiekunst'. Hij geeft handvatten om te bepalen of deze nieuwe experimenten kunst zijn of rommel.
Kunstwerk mag niet immoreel zijn
“Een immoreel werk, kan geen kunstwerk zijn.” Volgens Van Gerwen bepaalt moraal de grens tussen kunst en rommel. Het is belangrijk om goed onderscheid te maken tussen een kunstwerk dat iets immoreels laat zíen of immoreel is. Van Gerwen: “Met kunstwerken die iets immoreels laten zien is niks mis. Denk aan films over psychopaten, of schilderijen waar een marteling is uitgebeeld.” Het kunstwerk zelf is niet immoreel, alleen laat het iets immoreels zien. Maar een marteling van een hond als kunstwerk is zélf immoreel. Niemand vindt het juist om een hond te martelen voor de kunst. Dit werk mag dus van Van Gerwen gelijk de prullenbak in. Het mag geen kunst zijn omdat het immoreel is.
Handvatten in de hedendaagse kunst
Als met een werk moreel gezien niets mis is, dan maakt dat het natuurlijk nog niet meteen een goed geslaagd experiment. Er kan pas worden gesproken van goede implicatiekunst als het, naast het morele criterium, aan nog een tweede voorwaarde voldoet. Het ervaren van een kunstwerk moet een esthetische beleving zijn. Die beleving moet uit het kunstwerk zelf komen. Het werk moet op eigen kracht die beleving oproepen. Als een kunstwerk niets doet behalve verwarring of walging oproepen, dan schiet het tekort. Van Gerwen: “Een meesterwerk maakt het publiek, op eigen kracht, duidelijk hoe ze het meest vruchtbaar beschouwd kan worden."
Vis in blender
Bij de nieuwe vorm implicatiekunst, wordt de bedoeling van het werk dus geïmpliceerd in het werk zelf. Je snapt wat de kunstenaar wilt, als je in een kunstgalerie loopt en je een vis in een blender die aangesloten is. De kunstenaar wilt dat je het kunstwerk 'afmaakt', maar je morele intuïtie houdt je tegen: je gaat geen vis pureren. Maar vervolgens denk je verder: 'En al die vissen die elke dag worden vermoord bij de zeevisvangst en je 's avonds krijgt voorgeschoteld? Is dat dan wel juist? Ben ik nu niet hypocriet?' Dít is precies wat de kunstenaar wilt bereiken: een voelbare beleving, waarin je moraal wordt aangesproken vanuit een esthetische ervaring, dat wil zeggen, op een manier en met een kracht die niet mogelijk is door het lezen van een stuk in de krant. Daarom noemt van Gerwen de vis in de blender van Marco Evaristti een meesterwerk.
Als je de volgende keer in een museum loopt, dan kan je met de handvatten van Van Gerwen zelf bepalen of moderne kunst van hoog niveau is, van laag niveau, of dat het museum zelfs morele grenzen overschrijdt door bepaalde kunstwerken tentoon te stellen. Het maken van kunst is volgens Van Gerwen ook proberen. Het is goed dat er nieuwe kunstvormen ontstaan, maar we moeten wel kwaliteit van rommel blijven onderscheiden en immoreel gedrag van kunstenaars niet accepteren.
Kijk 'immorele kunst' van Rob van Gerwen terug.
