Filosoof dr. Niels van Miltenburg sprak deze column uit tijdens het Filosofie Café van 8 maart 2016.
Filosofie is de moeder aller wetenschappen. Oude Griekse filosofen zoals Aristoteles waren tegelijkertijd natuurkundige, bioloog en historicus. Al deze disciplines zijn in de loop van de geschiedenis op eigen benen komen te staan. En zo komen alle wetenschapsvelden uit de schoot van de filosofie: eind 19e eeuw bijvoorbeeld werd psychologie nog dikwijls experimentele filosofie genoemd.
Maar hoe staat het tegenwoordig met deze moeder en haar kroost? Het eerste wat we moeten opmerken is dat Sofie (laten we haar zo maar even noemen) inmiddels een alleenstaande moeder is. Een eeuw of wat geleden is ze gescheiden van Theo de Theologie die, zoals dat gaat, steeds meer naar de achtergrond is verdwenen. En zoals zo vaak heeft een alleenstaande moeder het niet breed. Sofie moet rondkomen van de bijstand (wat schamele NWO-subsidies) aangevuld met de alimentatie van Theo (geld beschikbaar gesteld door semi-religieuze organisaties zoals de Templeton Foundation) en wat kinderbijslag (onderzoeksgelden uit interdisciplinaire aanvragen met haar kinderen: de wetenschappen).
Over deze kinderen gesproken: Natuurkunde is misschien de oudste en zit volgens mij in de pubertijd. En zoals elke puber zegt hij af en toe nare dingen over zijn moeder. Zo vertelt Stephen Hawking dat de Filosofie dood is omdat ze niks van recente natuurkunde begrijpt. En wie heeft zich in de pubertijd niet onbegrepen gevoeld.
Geesteswetenschap verwerkt de pubertijd op een ander manier. Hij is vooral onzeker over wat zijn identiteit nu is en kan niet op tegen het gepoch van zijn arrogante broertje. Hij heeft het idee dat wat hij onderzoekt relevant is maar komt 's avonds bij het eten wat weinig aan het woord. De laatste puber van het gezin is de biologie, hij is net naar de middelbare school gegaan en waar hij op de basisschool vooral bezig was om de zaken in overzichtelijke hokjes te plaatsen, is hij in de brugklas erg onder de indruk van de veelheid aan dingen die er nog meer te ontdekken is. Wie ook erg onder de indruk is, maar dan vooral van hun oudste broer, is de jonge tweeling Economie en Sociologie. Zij proberen om erbij te horen en willen methodes gebruiken die net zo formeel en exact zijn als die van Natuurkunde, terwijl ze ergens diep van binnen wel weten dat ze anders zijn dan hij. Ten slotte is daar nog het kleine peutertje Neurowetenschap. Hij heeft net een speelgoed hamer (de fMRI scanner) gevonden en met een hamer in de hand wordt alles een spijker. Wanneer hij genoeg getimmerd heeft, probeert hij enthousiast een vierkant blokje in een rond gaatje te proppen door te zeggen dat wij niets anders zijn dan ons brein.
En wat is de rol van de wijze moeder Sofie tussen dit geweld? Zij is de sterke vrouw die probeert de boel bij elkaar te houden.
Dus als sterrenkundige Neil Degrasse Tyson zegt dat de filosofie zinloos is omdat echte wetenschap resultaten oplevert die in tegenspraak zijn met ons gezond verstand, heeft hij er maar weinig van begrepen. Volgens Tyson moeten alle wetenschappen radicale dingen roepen zoals: "Je denkt wel dat hier een tafel staat maar het enige wat er eigenlijk is een hoopje moleculen." Dat vertikt Sofie. Zij probeert juist de wetenschap met common sense samen te brengen en het antwoord te vinden op vragen als: hoe kan het dat we uit moleculen bestaan, maar tegelijkertijd kunnen denken en uit vrije wil kunnen handelen? En daarom hebben haar kinderen Sofie nog altijd nodig.
Zoals Filosoof Wilfrid Sellars ooit schreef: "Filosofie houdt zich bezig met hoe de dingen (in de breedst mogelijke zin van die term) samenhangen (in de breedst mogelijke zin van die term)." De wetenschappen bestuderen allen maar delen van de werkelijkheid: Natuurkunde begrijpt de kleinste deeltjes en Geesteswetenschap de grootste culturen. Sofie leert veel van haar kinderen maar probeert het grote plaatje in beeld te houden en te zorgen voor de eenheid van haar gezin. Ze wil al haar kinderen de ruimte geven. Soms laat Sofie ze lekker uitrazen. Soms stimuleert ze hen om hun eigen identiteit te ontwikkelen. En heel af en toe, als Natuurkunde weer eens te laat thuis komt omdat "tijd maar relatief is" of als Neurowetenschap brabbelt dat bewustzijn niet bestaat, moet ze corrigerend optreden.
Lees ook het verslag van het Filosofie Café van 8 maart 2016 - Wat voor wetenschap is de filosofie?
