Je kunt nog zoveel kennis opdoen door feitjes te stampen, als je niet tegelijk groeit op emotioneel en lichamelijk vlak, zul je niet tot volledige ontwikkeling komen. Daar ging de Franse denker Jean-Jacques Rousseau in zijn ideeën over opvoeding van uit. De mens is van nature goed, maar de nobele wilde in ons moet gevormd worden tot een moreel gevoelig handelend wezen. Door oefening en niet door regeltjes en beperkingen, want die verpesten ons en veranderen goedheid in egoïsme.

Wat zou Rousseau vinden van het huidige onderwijs dat iedereen in dezelfde mal wil passen, in plaats van talenten te stimuleren zoals logisch denken, het bieden van een luisterend oor, schilderen of muziek maken? En dat terwijl we steeds meer inzien hoe belangrijk creativiteit is en we niet weten hoe de maatschappij er over twintig jaar uit ziet, als de generatie van nu de wereld in trekt. Volgens Rousseau is de ontwikkeling tot een autonoom individu, naast aandacht voor abstracte kennis en de rede, ook van belang voor goed burgerschap. Opvoeding en educatie zijn cruciaal voor een civil society, waarin vrije burgers op gelijkwaardig niveau samenleven.

300 jaar geleden werd Rousseau geboren en 250 jaar geleden verscheen zijn invloedrijke boek over opvoeden Émile ou l'éducation. Wetenschappers onderzoeken in deze reeks wat Rousseaus ideeën over opvoeding en burgerschap in deze tijd te bieden hebben. Elke lezing wordt voorafgegaan door een actuele column.

Dit programma kwam tot stand in samenwerking met de Faculteit Sociale Wetenschappen.

Dinsdag 8 mei
Verlichting – al drie eeuwen actueel
Prof. dr. mr. Herman Philipse (Universiteitshoogleraar, UU)
Met een column door prof. dr. Willem Koops

Dinsdag 15 mei
Verlichte idealen in het onderwijs
Prof. dr. Wijnand Mijnhardt (Vergelijkende Wetenschapsgeschiedenis, UU en Descartes Centrum)
Met een column door prof. dr. Micha de Winter

Dinsdag 22 mei
De universiteit en het publieke debat
Prof. dr. Willem Hendrik Gispen (Universiteitshoogleraar, UU)
Met een column door drs. Anja Smit

Dinsdag 29 mei
Rousseau en de opvoeding
Prof. Michael Zuckerman (Amerikaanse Geschiedenis, Universiteit van Pennsylvania)
Met een column door dr. Bas Levering
Let op: lezing is in het Engels!

Vrijdag 1 juni
Symposium en afscheidscollege prof. dr. Willem Koops
Verlichting nu: Rousseau, opvoeding, democratie en openbaar bestuur

Programma

11.00 Ontvangst in Zaal 1636

11.30 Lezing prof. dr. Jonathan Israel, Professor of History, Princeton Institute for Advanced Studies, School of Historical Studies
'Natural Virtue' versus Instruction in Civics: the Great Enlightenment Battle over Education.
Rousseau heeft een belangrijke rol gespeeld bij de ontwikkeling van opvoedingstheorieën tijdens de Verlichting. In de ogen van Rousseau zijn mensen 'van nature goed'. Zijn idee was dat middels educatie en opvoeding, kinderen gestimuleerd moeten worden om zich op natuurlijke wijze te ontwikkelen. Het opdoen van informatie, werd minder belangrijk geacht. Deze gedachte druist lijnrecht in tegen de ideeën van radicale Verlichters, zoals Diderot, d'Holbach, Helvétius en Condorcet. Zij waren van mening dat een democratische republiek niet kan functioneren zonder een systeem van verplichte, universele educatie. De verschillen in deze theorieën, mondden uit in een botsing van opvoedingstheorieën.

12.15 Lezing prof. dr. Willem Hofstee, Emeritus Hoogleraar Psychologie, Rijksuniversiteit Groningen
Verlichting: Bestaat Rousseau's 'Algemene Wens'?
Bij de uitoefening van het ambt van beoordelaar wordt iemand geacht zich op een algemeen standpunt te stellen; een beoordeling moet representatief zijn. Je zou een verkiezing kunnen opvatten als zo'n beoordeling: van kandidaten, partijen en hun programma's. Die opvatting vertaalt zich in majoritaire (in plaats van proportionele) stelsels, die de kiezer uitnodigen een algemeen standpunt in te nemen. Maar wat als Rousseau's 'volonté générale' niet bestaat; als mensen van nature bijvoorbeeld linkse en rechtse trekjes hebben, in mengverhoudingen die per individu verschillen? Dan wordt politiek eerder een kwestie van aanmodderen en polderen om perversies en crises nog enigszins de baas te blijven. – Of moeten we dat onder Verlichting verstaan?

13.00 Buffetlunch in Zaal 1636

14.15 Lezing prof. dr. Paul Schnabel, Universiteitshoogleraar Universiteit Utrecht en Directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau
Het Gemoed Verlicht: de Emancipatie van de Verontwaardiging
Het publieke debat wordt sterk bepaald door het uiten van verontwaardiging. Boosheid is een vorm van moreel gelijk geworden en heeft de overhand gekregen over redelijkheid en waarheid. In het populisme vindt de boosheid zijn institutionele bedding, maar geen programma voor de toekomst. Vijftig jaar geleden schreef Jürgen Habermas zijn Strukturwandel der Öffentlichkeit. De verandering nu kon hij nog niet voorzien, maar kunnen wij haar al wel overzien?

15.00 Discussie onder leiding van dr. Bas Levering en prof. dr. Micha de Winter

15.30 Pauze met koffie en thee in Zaal 1636

16.15 Afscheidscollege prof. dr. Willem Koops
Bekentenissen van een Decaan
Tussen Augustinus en Rousseau is de zelfbeschouwing verschoven van Belijdenis naar Bekentenis, van een theocratische context naar een psychologische. Het is de vraag of het daaruit resulterende egocentrisme van de moderne tijd vooruitgang impliceert. De zelfbeschouwing die hier naar aanleiding van een tienjarig faculteitsdecanaat wordt gepresenteerd is dan ook niet op het eigen ik gericht, maar op de 'hogere' (maar overigens niet-theocratische) context: de relatie tussen academisch bestuur, wetenschap en authenticiteit. Aan de hand van de zeven hoofdzonden zullen voorbeelden worden besproken van menselijke tekortkomingen, die ook in het wetenschappelijk bedrijf, zowel als in het academisch bestuur, onvermijdelijk een rol spelen. Hoe is het mogelijk korte termijn belangen terzijde te schuiven en wetenschappelijke waarden en intellectuele authenticiteit voorrang te geven?

17.15 Receptie in de Senaatszaal