Movies & Science
‘I just want a room full of people!’, antwoordt Dorothy op de vraag wat ervoor zou kunnen zorgen dat ze zich minder eenzaam voelt. Dorothy, een kwieke dame van ver in de tachtig, is een van de personages die gevolgd wordt in de documentaire The Age of Loneliness (Sue Bourne, 2016). Ze heeft geen kinderen, haar levenspartner is jaren geleden overleden en veel van haar vrienden zijn er ook niet meer. Dorothy zou je de belichaming van ons idee van eenzaamheid kunnen noemen. Want vaak denken we aan ouderen als we het erover hebben. Wat blijkt: jongeren van dertien jaar zijn net zo vaak eenzaam en de oorzaken die ten grondslag liggen aan die eenzaamheid zijn vaak niet eenduidig, vertelt gezondheidswetenschapper dr. Maaike Verhagen (Radboud Universiteit Nijmegen).
Verhagen onderzoekt de genetische ondergrond van psychologische problemen zoals eenzaamheid. De afgelopen tien jaar richtte ze zich voornamelijk op middelbare scholieren. ‘Ze gaan naar een nieuwe school, moeten daar hun weg vinden en maken nieuwe vriendschappen. Het is een periode waarin ze een nieuwe identiteit ontwikkelen en dat leidt tot onzekerheid en eenzaamheid.’ Haar onderzoek leidt tot inzichten die helpen interventies te verbeteren. Voor Verhagen is de motivatie om juist jongeren te onderzoeken dat die nog een heel leven voor zich hebben en dus veel baat hebben bij preventie.
Negatieve bril
Maar wat is eenzaamheid precies? Verhagen legt uit: ‘eenzaamheid is eigenlijk een ongewenst verschil tussen de relaties die iemand heeft en de relaties die iemand wil hebben. Het is daarom heel subjectief.’ Zo kan een middelbare scholier met veel vrienden zich eenzamer voelen dan iemand met slechts een handvol. ‘We zien vaak dat eenzame jongeren relaties anders ervaren, veel negatiever dan hun vrienden dat andersom doen. Dit soort eenzame jongeren hebben een negatieve bril op en schatten zichzelf wat lager in.’
Deze negatieve bril wordt pijnlijk mooi geïllustreerd in de documentaire. Zo vertelt een moeder van drie volwassen kinderen dat ze wel snapt dat ze geen vrienden heeft: ze is namelijk niet zo’n leuk persoon. Het gebrek aan vriendschappen in haar leven maakt ook dat ze haar lichaam na haar dood liever aan de wetenschap schenkt. Het idee van een begrafenis zonder toeschouwers vindt ze nog verdrietiger. Maar er komen ook minder zware verhalen aan bod. Zoals de jonge ambitieuze vrouw die zich ondanks een succesvolle carrière, veel sociale contacten en het wonen in het bruisende centrum van Londen vaak alleen voelt. Zij wist haar eenzaamheid op te vangen door vrijwilligerswerk: iedere maand organiseert ze een high tea voor ouderen uit haar buurt.
Individuele aanpak
Alle personages in de film is eenzaamheid overkomen, door een scheiding, door het verliezen van een partner, door een traumatische gebeurtenis in het verleden of door een verhuizing naar een nieuwe stad voor een studie. De gemeenschappelijke factor lijkt het gemis van een liefdevolle en evenwaardige relatie in hun leven. Maar de manier waarop deze relatie ingevuld zou moeten worden verschilt per persoon. En dat maakt de aanpak zo lastig, die is namelijk niet eenduidig. Verhagen: ‘De aanpak van eenzaamheid vraagt om een individueel pakket aan maatregelen. Voor de een is het werken aan sociale vaardigheden voldoende, voor de ander is cognitieve gedragstherapie echt nodig. Je moet per persoon kijken om ervoor te zorgen dat het geen terugkerend probleem wordt.’
Want daar schuilt het gevaar. Iedereen kent een periode van eenzaamheid, maar de mate waarin het problematisch is, heeft vooral met de duur te maken. Chronische eenzaamheid is een echte boosdoener. ‘We kunnen het nog moeilijk individueel aantonen, maar op groepsniveau zien we biologische en fysiologische verschillen bij mensen die chronische eenzaamheid ervaren. Het afweersysteem werkt bijvoorbeeld anders. Het is in dat opzicht net zo slecht als het roken van vijftien sigaretten per dag.’
Op het gebied van wetenschappelijk onderzoek is er nog veel onduidelijk, de grote vraag tijdens de avond richtte zich dan ook vooral op wat we zelf kunnen doen. Of zoals een van de bezoekers mooi formuleerde: hoe leren we deze mensen kennen? ‘Wij lobbyen bij huisartsen en bij studentpsychologen om eenzaamheid als serieus probleem op de kaart te zetten’, aldus Verhagen. ‘Wat we met zijn allen kunnen doen is erover praten.’ Dat is dan ook de boodschap van deze avond: wees open over je gevoel en vraag anderen naar hoe zij zich voelen. Bijvoorbeeld door te vragen wanneer iemand voor het laatst bezoek heeft gehad. Zo kunnen we er samen voor zorgen dat eenzaamheid zichtbaar wordt.
