Ode aan onzekerheid
Menigtes met spandoeken, opgeworpen vuisten en schreeuwende monden: een terugkerend beeld in de hedendaagse media. Publieke debatten over politieke vraagstukken als het immigratiebeleid, het bestrijden van ongelijkheid en maatregelen tegen klimaatverandering gaan vaak gepaard met zulke escalaties. Als we de media moeten geloven, lijkt het alsof iedereen in de loopgraven staat, klaar om hun standpunten te verdedigen. Maar de mensen zonder duidelijke mening horen we niet. De toenemende aandacht voor polarisatie leidt af van waar de grootste kansen liggen voor compromissen: de burgers in het grijze gebied.
Hoe word je het eens met jezelf?
In de ideale wereld kunnen gesprekken met andersdenkenden met goede argumenten leiden tot verschuivingen in opvattingen. Samen ga je op zoek naar 'de waarheid', want dat is waar het jou en je gesprekspartner allemaal om te doen is. Toch? “Dit is helaas niet hoe de meeste mensen argumenten wegen en overtuigd worden,” vertelt Bakker. Wat wél gebeurt, is 'motivated reasoning'. Onze opvattingen zeggen iets over wie we zijn en wat we belangrijk vinden. Ze hebben daarom emotionele waarde. Wanneer we standpunten horen die in strijd zijn met onze opvattingen, hebben we sterk de neiging om op zoek te gaan naar argumenten die onze opvattingen bevestigen en de tegengestelde opvattingen ontkrachten. Van een zoektocht naar waarheid is nauwelijks sprake.
Het is verleidelijk om te denken dat we deze valkuilen de baas kunnen zijn door kritisch te denken. In zijn lezing laat Bakker zien dat het tegenovergestelde waar is: we zetten juist onze kritische geest in voor 'motivated reasoning'. In een experiment uit de Verenigde Staten werd een beleidsvoorstel voorgelegd aan een groep proefpersonen. Sommige proefpersonen kregen een tekst te lezen, waarin stond dat “verscheidene groeperingen” het eens of oneens zijn met het beleid. Bij anderen werd “verscheidene groeperingen” vervangen door “Democraten” of “Republikeinen”. Op een vragenlijst gaven de proefpersonen aan in hoeverre zij het eens zijn met het voorgestelde beleid en de mate waarin zij een politieke partij aanhangen. Om de cognitieve capaciteiten te meten, vroegen de onderzoekers ook naar de “need for cognition”, de mate waarin we graag nadenken. De proefpersonen maakten ook een cognitieve reflectietest die vragen bevatten met een intuïtief antwoord dat fout is. De crux van de studie: mensen die zich sterk verbonden voelen met een politieke partij én grote cognitieve capaciteiten hebben, zijn het meest geneigd om mee te schuiven met “hun” partij. En dus het minst geneigd te twijfelen aan hun overtuigingen.
Het onderbuikgevoel en het gevaar van politiek engagement
Als je kijkt naar beelden van boze burgers met standpunten die afwijken van je eigen opvattingen, is het verleidelijk deze mensen af te schilderen als onwetend en emotioneel gemotiveerd. De beelden bevestigen hoe 'weloverwogen' jouw standpunt is.
Bakker laat zien dat het anders werkt. In zijn Hot Politics Lab onderzoekt hij emotionele reacties op politieke vraagstukken. Het experiment begint met een vragenlijst. Proefpersonen geven aan in hoeverre zij het eens of oneens zijn met stellingen over politiek gevoelige onderwerpen. Ook hun politieke kennis wordt getoetst. Vervolgens krijgen de proefpersonen een campagnefilmpje te zien dat wel of niet overeenkomt met hun standpunten. Gedurende het filmpje worden fysiologische reacties gemeten. Mensen die veel politieke kennis hebben en extremere attitudes hebben, laten meer fysiologische tekenen zien van opwinding.
Het onderbuikgevoel is dus niet het kenmerk van de onwetende burger, maar juist van de politiek geëngageerde burger. Zij lopen het gevaar om met hun onderbuikgevoel de loopgraaf in te kruipen.
Vergeet niet het grijze gebied
Mensen aan uiterste randen van het politieke spectrum komen het vaakst in de schijnwerpers, omdat zij een duidelijke mening hebben. We vergeten wel eens dat er ook een grote groep mensen is die dat niet hebben. Die hun standpunt nog niet hebben bepaald, die durven twijfelen of hun oordeel uitstellen. We zouden meer aandacht moeten hebben voor de mensen in dit grijze gebied, waar debat en compromis nog wél mogelijk is.
Voel je je aangespoord om het grijze gebied te betreden? Dare to be Grey is een beweging die polarisatie tegen wil gaan door aandacht te vragen voor twijfel en de 'grijze massa' in een tijd waarin zwart-wit denkers de luidste stem hebben.
