17 miljoen mensen
De waarde van diversiteit ligt de laatste tijd onder vuur. Zo liet minister Blok van Buitenlandse Zaken zich deze zomer op een onbewaakt moment kritisch uit over multiculturele samenlevingen: die zouden gedoemd zijn te falen. Volgens antropoloog prof. dr. Halleh Ghorashi moeten we in Nederland anders gaan kijken naar verschil. Diversiteit is geen valkuil of gebrek: het is juist essentieel en verrijkend voor een samenleving. Ghorashi ziet een groeiende negatieve associatie met betrekking tot verschillen die bestaan tussen mensen. Mensen ervaren verschil als eng en zijn geneigd om alleen de leden van de eigen groep op te zoeken. Hoe krijgen we weer een positief beeld van diversiteit? We moeten op zoek naar een meer diverse en open minded discussie, zodat we ons meer richten op de mogelijke kwaliteiten in plaats van de gebreken van diversiteit.
Diversiteit: een reizend concept
De associatie met diversiteit verschilt per culturele context. Ghorashi trekt de parallel tussen Noord-Europa en de Verenigde Staten. Diversiteit kwam op als positief concept in (migratieland) Verenigde Staten: een diverse organisatie wordt er gezien als winst, omdat het een uitbreiding van mogelijk talent is. In Noord-Europa wordt diversiteit veelal geassocieerd met achterstand. Hierin speelt volgens Ghorashi de Noord-Europese verzorgingsstaat een rol. Goedbedoelde hulp aan minderheden en 'zwakke' etnische groepen heeft als gevolg dat we door een bril kijken die gefixeerd is op de gebreken van etnische minderheden, in plaats van kwaliteiten. Hierdoor wordt een migrantenachtergrond iets dat je moet compenseren in plaats van iets met toevoegde waarde.
De macht van het vanzelfsprekende
Deze historische en maatschappelijke inbedding van het concept diversiteit in Noord-Europa laat zien dat de negatieve associatie met diversiteit een sluipend gevaar is. Dominante denkbeelden over diversiteit en etnische minderheden liggen niet aan de oppervlakte, maar werken subtiel door in onze maatschappij. De fixatie op gebrek en achterstand als we het hebben over diversiteit is daar een voorbeeld van. Door overheidsbeleid - de huidige invulling van de verzorgingsstaat - wordt deze negatieve associatie genormaliseerd. "De macht van het vanzelfsprekende," noemt Ghorashi dit. Machtig, omdat ze niet wordt bevraagd.
Het derde oog en het derde oor
Die negatieve associatie met diversiteit leidt ertoe dat mensen die anders zijn vermeden worden. Kijk maar eens naar Nederlandse organisaties: homogeniteit is er de norm. Een duidelijk signaal dat werkgevers minder geneigd zijn om werknemers aan te nemen die niet op de dominante groep lijken. Het gevolg is dat mensen met verschillende achtergronden niet meer met elkaar praten.
Een uitweg volgens Ghorashi is dat er meer geïnvesteerd wordt in veilige 'tussenruimtes': plekken waar open mindeddiscussies mogelijk zijn. Empathie voor de ander is alleen mogelijk als we uit onze comfortzone stappen en met verschil in aanraking blijven komen. Ghorashi benadrukt het belang van de ontwikkeling van een "derde oog en een derde oor": een kritisch bewustzijn waarbij we onze eigen standpunten bevragen en alert zijn op de macht van de vanzelfsprekendheid. Pas dan is er een inhoudelijke discussie over de waarde van diversiteit mogelijk.
Maar positiviteit ten opzichte van diversiteit kan ook concreter tot stand worden gebracht. In buurthuizen bijvoorbeeld, waar mensen de dialoog kunnen aangaan, of door het creëren van een divers personeelsbestand bij organisaties en de overheid. Daarbij gaat diversiteit natuurlijk verder dan etniciteit alleen, het gaat ook om mensen van verschillende leeftijden, en politieke en sociaaleconomische achtergronden. “We moeten dieper en geduldiger luisteren en opletten voor vanzelfsprekendheden. Alleen dan kunnen we verbindingen maken tussen andersdenkenden en vanzelfsprekende patronen doorbreken.”
