60 tot 80% van de Nederlanders heeft goede voornemens. Toch wordt slechts 1 op de 6 van deze resoluties ook echt gerealiseerd. De intentie voor gedragsverandering is een belangrijke voorwaarde, maar niet voldoende om gedrag te veranderen, zegt psycholoog Marieke Adriaanse (UU).
Bewust en onbewust
Tijdens haar Culturele Zondag College 'Goede voornemens, slechte gewoontes', haalt Adriaanse de Israëlische psycholoog Daniël Kahneman aan. Hij schreef in zijn boek 'Thinking fast and slow' over twee systemen waarop ons gedrag berust. Een deel van ons gedrag is intuïtief, emotioneel en onbewust, dit is het gedrag dat we op de automatische piloot uitvoeren. Onder het tweede systeem valt ons bewuste en beredeneerde gedrag, zoals onze goede voornemens. Een goede metafoor hiervoor zijn een paard en zijn berijder. De berijder probeert sturing te geven aan het intuïtieve gedrag van het paard. Met onze goede voornemens willen we de teugels in handen hebben en zorgen voor gedragsverandering. Zodoende komen we in een strijd met ons automatische gedrag. Wanneer dit eerste systeem van automatisch gedrag sterker is, vervallen we weer in onze oude routine.
Illusie
Om ons onbewuste gedrag te illustreren haalt Adriaanse een onderzoek aan waarin eetgedrag is onderzocht. Participanten die in dit onderzoek uit bodemloze soepkommen aten, aten 73% meer dan participanten waarbij telkens nieuwe soep moest worden opgeschept. Onbewust heeft onze omgeving enorme invloed op ons handelen. Zo eten we ook meer wanneer we samen met anderen eten, en pakken we sneller eten dat op ooghoogte ligt. Lastig is dat we geen introspectie hebben in de oorzaken van zulk automatisch gedrag, ook al denken we zelf van wel. We zijn geneigd om gedrag dat we niet kunnen verklaren automatisch te gaan invullen. Door bijvoorbeeld te beweren dat we emotionele eters zijn. Hierdoor blijven we in de illusie verkeren dat we controle en inzicht hebben in ons eigen automatische gedrag, terwijl dit vaak niet zo is.
Zelfcontrole en gewoontesterkte
Een ander misverstand over het mislukken van onze voornemens is dat dit veroorzaakt zou worden door een gebrek aan wilskracht. Factoren die van invloed zijn op de sterkte van beide systemen, zijn onder andere je cognitieve capaciteit, emoties, mate van zelfcontrole en 'gewoontesterkte'. Elk individu verschilt op deze vlakken. Maar hoewel de een meer zelfcontrole heeft dan de ander, is bij iedereen de mate waarin we tot zelfcontrole in staat zijn beperkt. Waar we de invloed van onze zelfcontrole overschatten, onderschatten we de invloed van onze gewoontes. Als we elke dag om vier uur iets uit het snackautomaat in de gang halen, dan ontstaat na enige tijd een mentale associatie tussen de cue (honger om vier uur) en het gedrag (snacken uit het automaat). En zo ontstaat een gewoonte die onbewust ons gedrag stuurt. Deze automatische associatie is niet gevoelig voor bewuste intenties.
Systeem 1 krijgt soms dus de overhand. Dat kan in sommige situaties voordelig zijn, omdat je zulke gevallen gedrag zo niet meer hoeft te plannen, maar het kan er ook voor zorgen dat het je niet lukt om tegen vieren van de snacks af te blijven. Hoe kun je het eerste systeem te slim af zijn? Luister het CZ-college van Adriaanse hier terug!
