Tegen de stroom in
“Het is een mythe dat feministen mannenhaters zijn”. Genderwetenschapper prof. dr. Maaike Meijer neemt geen blad voor de mond in de lezing Feminisme 3.0. Dat geldt ook voor mede-spreker en oprichter van het feministisch platform Stellindames.nl Justine van de Beek. Beiden feminist, maar uit een verschillende generatie. In de reeks 'Tegen de stroom in' spreken ze over de idealen, doelen en strategieën van de vrouwenemancipatiebeweging, toen en nu. Was feminisme vroeger nog een vies woord, tegenwoordig is het voor grote sterren bon-ton om ermee te pronken. Maar dat betekent allerminst dat de strijd om gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen gestreden is.
Hét feminisme bestaat niet
Hardcore en radicaal was ze, toen ze de actiegroep Paarse September oprichtte. Prof. Meijer is al vanaf de jaren '70 actief bezig met het feminisme, als onderzoeker maar ook als spreekbuis van de stroming. Ze vertelt over de evolutie die de stroming doormaakte, maar ook zijzelf. Samen met Dolle Mina was Paarse September de meest bekende actiegroep uit de tweede feministische golf. Maar de 'Paarse' dames vonden de 'Mina's' maar slappe hap, die zich conformeerde naar het 'heteronormatieve patriarchaat'. Daarmee bedoelen ze dat alle maatschappelijke normen, structuren en praktijken zijn gevormd rondom de autoriteit van hetero's en mannen. Paarse September ging daar vol tegenin, zij claimde dat lesbisch zijn een individuele én politieke daad is. De activisten weigerden consequent om met mannen te praten. Dat was voor die tijd (en misschien nu nog) ongekend.
Meijer en haar vriendinnen sloten mannen uit, niet omdat ze hen haatten, maar omdat vrouwen tot dan toe altijd slechts konden 'zijn' in relatie tot mannen. Ze benadrukt hoe belangrijk het was voor haar en anderen om zich te ontplooien zonder het toeziende oog van die mannen. Onder de Mina's waren wél mannen, die zich om allerlei uiteenlopende redenen hadden aangesloten. De verschillen in houding tussen de actiegroepen zijn illustratief voor een sociale beweging. Vorige week vertelde prof. Jan Willem Duyvendak hoe de 'outsiders' zich eerst aanpassen aan de mainstream. Dit soort activisme gaat over in vechten voor representatie en gelijke rechten, en de volgende stap is dat de radicalere outsiders willen dat de mainstream verandert. Dit is precies de ontwikkeling die de vrouwenbeweging meemaakte. Meijer toont een vermakelijk filmpje waarin in we de Dolle Mina's in actie zien: ze doen aan wedding chrashen en vallen mannen op straat lastig. Ze stellen klassieke genderrollen en straatintimidatie aan de kaak.
Terugkerende thema's
Ageren tegen genderrollen en straatintimidatie - doet de huidige generatie feministen dat niet ook? Ken je de 'catcalling' video nog? Jazeker, erkent Justine van de Beek. Het hedendaags activisme speelt zich vooral online af. Het is laagdrempelig en verspreidt zich als een olievlek. Van de Beek zelf kwam in aanraking met feminisme via Twitter en Tumblr. Ze wist niet eens dat het voorheen een negatieve connotatie had. Er is natuurlijk sinds de Mina's veel veranderd, maar een aantal zaken spelen nu nog steeds. De feministen uit de jaren '70 waren bezig met bewustwording omtrent de seksualiteit van vrouwen. Van de Beeks scriptieonderzoek ging over slutshaming. Een sociaal stigma voor vrouwen en meisjes, die traditionele verwachtingspatronen omtrent seksuele gedragingen doorbreken. Plat gezegd: vrouwen die hun seksualiteit omarmen en veel bedpartners hebben worden als 'slet' gelabeld. Deze indoctrinatie begint al vroeg, zelfs moeders maken zich er schuldig aan. Maar er is verzet. Voormalig stripper en nu activist Amber Rose begon de 'slutwalk' een protestmars. Omarm de term, zegt Rose. Daarmee breek je het systeem: als ik me er niet voor schaam, kan jij me niet onder de duim houden. Via de grote schare volgers die Rose heeft verspreid het idee zich snel.
Microprotesten met grote impact
Zo'n succesvolle slut-walk is leuk, maar natuurlijk is er nog veel werk aan de winkel. Van de Beek benadrukt dat er geen officiële handleiding is voor het zijn van een 'goede feminist', maar ze heeft wel een idee over hoe je tegenwoordig 'bij de groep hoort'. De huidige generatie richt zich meer op intersectionaliteit. Een term gemunt door de Amerikaanse advocate en academicus Kimberlé Crenshaw (zie haar TED talk), die uitlegt dat er een doorkruising van identiteiten plaatsvindt. Die verschillende assen leiden tot onderdrukking, zij snijden en versterken elkaar. Lesbische vrouwen en zwarte vrouwen ondervinden dubbele discriminatie. Het is belangrijk om die verschillende assen te erkennen. En, zo stelt Van de Beek, is het ook belangrijk om mensen om je heen te wijzen op ongewenst gedrag of uitlatingen. Als je vriendin een ander meisje een slet noemt, zal een 'echte' feminist daar wat van zeggen (dat geldt natuurlijk ook voor mannen). Want “als je het patriarchaat wil slopen maar stil blijft als je omgeving iets zegt, wat betekent dat dan nog?” Het is ook een voorbeeld van het daily activism, dat Duyvendak vorige week besprak.
Dankzij vrouwen als Meijer en andere activisten zijn er veel stappen gezet. We vinden het heel normaal dat Claudia de Breij geïnterviewd wordt voor Zomergasten door Janine Abbring. Twee vrouwen op zo'n podium was voorheen ondenkbaar. Maar de representatie gaat verder dan de media. Vrouwen op topposities kunnen feministische kwesties op de agenda zetten. Zo pleitte voormalig minister Jet Bussemaker voor meer vrouwelijke hoogleraren in de academie en Meijer is blij met haar rector aan de Universiteit van Maastricht, Rianne Letschert. Met vrouwen aan het roer is er meer kans dat een nieuwe weg ingeslagen wordt en de status quo wordt doorbroken. De grote gebaren van een sociale beweging en het micro-activisme zorgen voor een krachtige mix. Gezien de belangstelling voor deze lezing, het enthousiasme (en soms woede) in de zaal en bij Van de Beek, moet het patriarchaat vrezen voor zijn voortbestaan. Het werd eens tijd.
