Identiteit onbekend
Het lichaam is onlosmakelijk met onze identiteit verbonden. Dat begint bij de geboorte, als de dokter het geslacht constateert, en blijft ons gedurende het leven achtervolgen. Het kan best zo zijn dat uiterlijk en innerlijk niet met elkaar overeenkomen. Wetenschapsjournalist en schrijver Asha ten Broeke legt in de laatste lezing van 'Identiteit onbekend' dat er onvoorstelbaar veel variaties van het menselijk lichaam bestaan en bijna net zoveel verschillende identiteiten, terwijl onze cultuur maar een beperkt aantal hokjes erkent en accepteert als 'goed' of 'echt'. Dit zorgt voor botsingen. Waar komen die vandaan en kunnen we die verzachten?
Puur op basis van de aanwezigheid van een piemel of vagina trekken we een heel vat open aan cultuur gekleurde verwachtingen en aannames
Geslacht
Zodra je ter wereld komt kijkt er iemand tussen je benen en wordt je geslacht vastgesteld. Dat moment bepaalt hoe de mensen om je heen tegen je praten, hoeveel je later betaald krijgt en hoe je je moet gedragen. “Puur op basis van de aanwezigheid van een piemel of vagina trekken we een heel vat open aan cultuur gekleurde verwachtingen en aannames" aldus Ten Broeke. Dat meisjes sociaal en gevoelig zijn bijvoorbeeld en dat ze houden van roze prinsessen en romantische komedies. Jongens daarentegen zijn technisch en competitief, hun voorkeur gaat uit naar superhelden en praktische oplossingen. Dit klinkt als overdreven stereotypen, maar uit Canadees onderzoek blijken meisjes en jongens van baby af aan van een compleet andere omgeving te worden voorzien. Hetzelfde gedrag krijgt afhankelijk van het geslacht een andere reactie van ouders: huilende meisjes zouden verdrietig zijn en huilende jongens zijn dan boos. Kortom: op allerlei subtiele en minder subtiele manieren – kleren voor meisjes zijn roze en voor jongens blauw – behandelen we jonge kinderen, gebaseerd op een veronderstelling over hun identiteit, op basis van hun lichaam als baby.
Gender
Een genderidentiteit gaat verder dan je geslacht, en vormt zich volgens ontwikkelingspsychologen tussen het eerste en derde levensjaar. Hoewel de meeste mensen redelijk goed antwoord kunnen geven op de vraag 'voel je je man of vrouw?', is het antwoord maar een grove afspiegeling van hun innerlijk. Psychologisch onderzoek toont aan dat we allemaal een mozaïek zijn van het mannelijke en vrouwelijke, en alles daar tussenin. Er is geen verdeling van de spreekwoordelijke mannen die van Mars komen en de vrouwen van Venus. Er is een continuüm van karaktertrekken: aan de ene kant iets dat we met mannelijkheid associëren (rationaliteit, technisch inzicht etc.) en aan de andere kant iets dat we met vrouwelijkheid associëren (empathie, intuïtie etc.). Ook aan het brein is geen concreet onderscheid te maken. Met behulp van scanners lieten neurowetenschappers in Israël zien dat dé herenhersenen of hét damesbrein niet bestaan.
Mark Zuckerberg is gewoon de baas van Facebook, maar Marissa Mayer is de vróúwelijke baas van Yahoo
Lichaam boven identiteit
In onze cultuur is de interpretatie van het lichaam vaak belangrijker dan identiteit, vooral voor vrouwen. Mark Zuckerberg is gewoon de baas van Facebook, maar Marissa Mayer is de vrouwelijke baas van Yahoo. Een talkshowtafel met alleen mannen is een normale avond, maar toen Pauw & Witteman bij wijze van uitzondering alleen vrouwelijke gasten hadden, heette dat ladies night. Of deze gasten zichzelf als vrouw identificeren is niet meer van belang. Dit is lastig voor mensen die 'genderqueer' zijn (iedereen die buiten de man-vrouw verdeling valt), 'intersex' (mensen met zowel mannelijke en vrouwelijk geslachtskenmerken) of bijvoorbeeld transseksueel (mensen die zich vrouw voelen terwijl ze het mannelijke geslacht hebben of andersom). Transman en NRC-columnist Maxim Februari schrijft in zijn boek De maakbare man dat buitenstaanders vaak denken dat transseksuelen problemen hebben met hun genitaliën, maar dat juist andere uiterlijkheden in de weg zitten. De stem en het postuur bijvoorbeeld. Dat zijn de raakvlakken voor het contact met de buitenwereld en die geven mensen om je heen het idee dat je een vrouw bent, terwijl je je man voelt.
Born this way
Veel transmensen, maar ook anderen die een afwijkende genderidentiteit hebben, verklaren hun identiteit door te zeggen dat hun brein nu eenmaal zo is. Dit is een populair discours, ondanks het inzicht dat de hersenen een mozaïek zijn van vrouw- en mannelijkheid. Hoewel de wetenschap geen uitsluitsel kan geven over de oorzaken van genderdiversiteit gebruiken activisten het 'brein-argument' om rechten te claimen: wij zijn zo geboren en dus moet je ons gelijk behandelen. Deze born this way-redenering was afgelopen jaren zeer succesvol voor de homo-emancipatiebeweging. De acceptatie van homoseksualiteit groeide doordat steeds meer mensen oriëntatie als een aangeboren eigenschap zien. Dit klinkt als muziek in de oren, maar het is een vals deuntje. Om van born this way naar meer homo- of transrechten te komen heb je een drogreden nodig, namelijk de naturalistische dwaling. Dit betekent dat je 'natuurlijk en biologisch' gelijkstelt aan 'goed en oké'. Alsof het niet 'oké' was als het een keuze was geweest.
Tolerantie of omarming?
Emancipatie louter op basis van je lichaam en natuur zorgt voor tolerantie, maar ook niks meer. Filosoof Rob Wijnberg is ook tegen het tolereren van homo's: “Tolereren is in de meest basale betekenis van het woord: iets afwijzen, afkeuren, verwerpen - en tóch accepteren. Een last die je weliswaar 'verdraagt', maar een last niettemin.” Je tolereert geluidsoverlast, maar geen mensen omdat ze toevallig van de norm afwijken. Wijnberg pleit voor erkenning in plaats van tolerantie, "een term die in zich draagt dat homoseksualiteit er altijd is geweest en altijd zal zijn, die uitstraalt dat er meer nodig is dan 'tolereren' alleen en die bovendien de connotatie heeft van 'inclusiviteit' in plaats van 'de Ander verduren." Asha ten Broeke sluit hierop aan door te zeggen dat we niet langer onze lichaam en identiteit moeten aanpassen aan onze cultuur, maar andersom. Variatie en diversiteit van lichaam en identiteit zouden we niet moeten beoordelen, maar omarmen.
Bekijk de lezing 'Van nature anders'.
