Op 6 juli vindt weer het Festival deBeschaving plaats. deBeschaving noemt zich “Festival Universalis”: Je kunt er niet alleen – volgens de kenners - de leukste muziekbands beluisteren, maar ook kennismaken met schrijvers, denkers en wetenschappers. Maar waarom zou je wetenschap willen horen op een popfestival?
Dat is de vraag die ons bij Studium Generale, verantwoordelijk voor het wetenschapsprogramma, al jaren bezighoudt. Wat trekt mensen naar een tent vol wetenschappers als op datzelfde moment nog zoveel meer te ontdekken is? Muziek, theateracts, leuke mensen en beroemde muzikanten om te spotten op weg naar de VIP-tent? De festivalganger, wat is dat voor iemand?
Morele apen
Twee jaar geleden kregen we uit onverwachte hoek meer inzicht. Door de Nederlandse apenkenner Frans de Waal. We waren er trots op dat hij kwam spreken op ons festival. De Waal woont al jaren in de VS en werd door Time Magazine zelfs uitgeroepen tot een van de belangrijkste mensen van deze tijd. Hij adviseerde de Amerikaanse president Bill Clinton over zijn sociale beleid. De Waal bestudeert apengedrag en denkt dat moraal niet is aangeleerd, maar aangeboren en dat apen het ook al hebben: apen lezen niet de Bijbel en apen hebben geen universele verklaring van de rechten van de aap opgesteld. Toch hebben ze wel degelijk gevoel voor goed en kwaad, zo stelt De Waal. Hij heeft videobeelden van zijn experimenten waarbij een aapje dat een stukje komkommer krijgt, terwijl een ander aapje na eenzelfde opdracht beloond wordt met een veel lekkerdere zoete druif. Het eerste aapje laat overduidelijk merken dat ze dat oneerlijk vindt. Al lusten apen komkommer, als ze zien dat een ander iets lekkerders krijgt smijten ze de stukjes zelfs terug in het gezicht van de onderzoeker. Andersom vinden aapjes het ook niet goed als zij zelf een lekkere druif krijgen, terwijl een ander aapje alleen komkommer krijgt. Apen hebben een heel herkenbaar gevoel voor rechtvaardigheid.
Seks, drugs en rock 'n roll
Aangespoord door deze gelijkenis tussen mens en dier vroegen we de beroemde professor wat hij dan dacht van het apengedrag van mensen op festivals. De Waal keek de wetenschapstent rond, naar buiten over het festivalterrein en moest even nadenken. Hij probeerde zijn verwondering over wat hij die ochtend al had gezienonder woorden te brengen. Het publiek in de tent verwachtte een antwoord in de trant van 'seks en drugs en rock and roll'. Is de mens zoals hij zich al feestend vertoont op een festival niet net een naakte aap? Gedreven door primaire driften? Hangend over elkaar heen, etend, drinkenden vlooiend de hele dag, als dat niet aan een kolonie bonobo's of chimpansees doet denken? Maar de Waal kwam met een heel ander antwoord. Hij verbaasde zich er over hoe makkelijk grote groepen mensen op één terrein bij elkaar gebracht kunnen worden zonder problemen. Apen die elkaar niet kennen kun je nooit bij elkaar zetten, zei hij, die maken elkaar af. Apen, zo had hij net betoogd, vertonen allerlei vormen van moreel te noemen gedrag, maar alleen tegenover de eigen groep. Wat ons onderscheidt van de aap is dus niet ons morele bewustzijn, zoals we vaak denken, maar ons vermogen met zoveel vreemde anderen in een ruimte te zijn en ons dan nog steeds beschaafd te gedragen!
Sinds die dag kijk ik anders naar festivals: niet langer zie ik een wilde uitgelaten troep, die alleen maar harde en meer muziek wil, maar ik besef dat festivals juist het beschaafde in de mens naar bovenhalen. En zo begrijp ik ook dat deze beschaafde mensen zeker ook hun brein willen prikkelen op zo'n dag. In feite zijn wij mensen geboren festivalapen. En is de naam de Beschaving goed gekozen.
Wil je de festivalaap in jezelf aanspreken, kom naarDeBeschaving. Op het kennispodium Cirque de la Science worden daar actuele onderwerpen, originele ideeën en state of the art science aan je voorgeschoteld. Van leven op Mars, tot het temmen van tumors en zelfs het seksleven van de aap (daar zijn ze weer!) komt aan de orde. Voor en door nieuwsgierige mensen. Of moet ik zeggen apen?
[Deze column werd uitgesproken door directeur van Studium Generale dr. ir. Melanie Peters tijdens het afgelopen Science Café Utrecht]
