Wetenschap lijkt een ernstige zaak en allesbehalve spel. In deze serie lunchlezingen laten wetenschappers uit verschillende disciplines zien dat de serieuze en de speelse kant toch niet zo ver van elkaar af liggen. In de vijfde lezing van deze reeks behandelt Dr. Frans van Eijnatten (Organisatievernieuwing en Complexiteit, TU Eindhoven) de begrippen 'orde' en 'chaos' in relatie tot wat hij noemt “de nieuwe wetenschap”. Waar oude wetenschap streeft naar orde, floreert de nieuwe wetenschap juist bij chaos.
In de wetenschap wordt de klok vaak eventjes stilgezet om het studieobject in alle rust uit elkaar te halen (op te delen in kleinere componenten) en de delen afzonderlijk te analyseren om vervolgens weer een uitspraak te doen over het grotere systeem. In deze reductionistische visie is de som van 1 + 1 gelijk aan 2 en heeft oorzaak a uit het verleden altijd resultaat b in het heden als logisch gevolg. Denk maar aan een cel in het menselijk lichaam. De verschillende processen in de cel worden afzonderlijk bestudeerd. Samen vormen ze de cel. En als je een stof aan de cel toevoegt, zal het resultaat hetzelfde zijn als je het een tweede keer doet.
Tot zover de oude wetenschap, volgens Van Eijnatten. Hij zet er een nieuwe wetenschap tegenover. Een wetenschap waarin 1 + 1 gelijk kan staan aan 3 (holisme) en waarin oorzaak a en resultaat b niet logisch en causaal op elkaar volgen, maar waarin sprake is van dynamiek waarbij heden en verleden worden ontkoppeld maar telkens een nieuwe situatie in het heden plaatsvindt. Deze dynamiek vereist een andere benadering. Door de relatieve chaos van het dynamische geheel te reduceren tot beter te analyseren subdeeltjes, doe je dit grote geheel namelijk geen recht.
De eerste man die chaos naar het domein van de wetenschappen bracht was Henri Poincarré, die aan het eind van de 19e eeuw drie hemellichamen bestudeerde. De orbitale banen van de objecten hielden zich niet aan de regels. Poincarré vond uit dat de ogenschijnlijke wanorde toch geordend tot stand kwam. Het idee dat chaos toch tot op zekere hoogte dynamisch te modelleren is vond vervolgens zijn weg van de wiskunde naar de biologie en scheikunde en uiteindelijk ook naar management en bedrijfskunde.
De focus van de lezing ligt op het laatste, de inzet van chaostheorie bij bedrijven en organisaties, die steeds veranderen in een steeds veranderende omgeving. Van Eijnatten vertelt hoe in crisissituaties waarin alles fout gaat chaos beter is dan orde. Als mensen bij crises zich genoodzaakt zien te improviseren, ontstaat een nieuwe vorm van orde. Terwijl het forceren van orde in een crisissituatie juist voor alleen maar meer chaos zorgt. Beheersing is in zo'n geval dus een illusie.
Daarom is het goed om de teugels nu en dan te laten vieren. Niet altijd alles tot in de puntjes willen regelen, of elke factor willen beheersen. In plaats van lang te twijfelen over de beste oplossing, kan een bedrijf misschien wel beter kiezen voor een snel werkbare oplossing die goed genoeg is. Van Eijnatten heeft meer adviezen, voor zowel docenten & studenten, als voor bedrijven & managers. Zo roept hij op tot creativiteit, het inspireren van elkaar, open en onbevooroordeeld de dialoog aangaan, afwijken van gebaande denkpaden en 'out of the box' denken. Bedrijven drukt hij op het hart om medewerkers met een afwijkende mening te koesteren en organisatieculturen te veranderen voordat het noodzakelijk is; niet als het te laat is.
Wel benadrukt Van Eijnatten dat het niet zo is dat de chaostheorie, of 'nieuwe wetenschap', de 'oude wetenschap' verdringt. De twee kunnen prima naast elkaar bestaan.
Kijk hier de lezing terug, of kijk hier naar de eerdere lunchlezing in deze serie van dr. Jeroen P. van der Sluijs over onzekerheid in de wetenschap, wat nauw samenhangt met het onderwerp van de lezing van dr. Frans M. van Eijnatten.
