Oorlog en vrede
Er is vandaag veel te doen om de terreuraanslag van Hamas, die vorig jaar plaatsvond. In Israël is het een dag van herdenkingen. Ook in Nederland zijn die er, bijvoorbeeld op de Dam in Amsterdam. Tegelijkertijd is de oorlog in Gaza nog altijd gaande en wordt er aandacht gevraagd voor het leed van de Palestijnse slachtoffers. Zo zijn er protesten aangekondigd op meerdere stations in Nederland. Ook op de UU protesteren pro-Palestijnse studenten vandaag. De herdenkingen en protesten staan vaak lijnrecht tegenover elkaar, maar beiden komen voort uit een behoefte aan gerechtigheid.
Hoe werkt internationale gerechtigheid?
Gerechtigheid is een ingewikkeld begrip in de context van oorlogssituaties. Toch zijn er wel degelijk definities en richtlijnen, bijvoorbeeld over welke strategieën geoorloofd zijn en in welke omstandigheden. Vorig jaar gingen we in gesprek met oorlogshistoricus dr. Iva Vukušić en politiek antropoloog dr. Ewa Strzelecka over de rol van internationale rechtspraak bij oorlogsmisdaden. Vukušić vertelde dat oorlog zelf niet illegaal is, maar er wel internationale regels bestaan die landen moeten volgen. We hebben te maken met oorlogsmisdaden wanneer deze regels overtreden worden. Uit een rapport van de VN mensenrechtenraad blijkt dat zowel Hamas als Israël oorlogsmisdaden hebben gepleegd. Zo concludeert de raad dat Hamas zich tijdens de aanslag op 7 oktober schuldig heeft gemaakt aan onder andere gijzelneming, het doelbewust aanvallen van burgers, marteling en moord. Volgens hetzelfde rapport heeft Israël zich in de Gaza-oorlog schuldig gemaakt aan onder andere uithongering als oorlogstactiek, seksueel geweld, marteling, moord en het onder dwang overbrengen van de bevolking.
Het is lastig om überhaupt gerechtigheid te bieden voor dit soort misdaden. Internationale gerechtigheid kan namelijk geen leven terug geven noch oorlogsmisdaden voorkomen. Daarnaast is er voor veel zaken niet genoeg bewijs en kunnen processen lang duren. Vukušić: “De behoefte aan gerechtigheid is zo groot, geen enkel systeem kan dat ooit volledig leveren en iedereen vervolgen die vervolgd zou moeten worden. Dat is simpelweg niet mogelijk.”
Een beperkt systeem
Het internationale rechtssysteem bestaat uit een aantal instituten en tribunalen, waarvan het Internationaal Strafhof in Den Haag het belangrijkst is. Er zijn 123 staten lid van het Internationaal Strafhof. De rechtsmacht van het hof is beperkt tot het grondgebied van die staten – met de uitzondering dat het Internationaal Strafhof misdaden gepleegd door onderdanen van een lidstaat op ander grondgebied ook kan behandelen. Israël erkent het Strafhof niet, maar Palestina wel. Dat betekent dat het Strafhof uitspraken kan doen over oorlogsmisdaden op Palestijns grondgebied. Momenteel loopt er een onderzoek over de verantwoordelijkheid van o.a. de Israëlische president Netanyahu voor oorlogsmisdaden en misdrijven tegen de menselijkheid. Omdat Israël het Strafhof niet erkent is het maar de vraag welke gevolgen een eventuele uitspraak zal hebben.
Uiteindelijk is het zo dat het internationale rechtssysteem maar beperkt macht heeft. Tegelijkertijd is dit het enige systeem dat we hebben, en dat is al een geluk. Vukušić: “Als we vandaag vanaf het begin zouden moeten beginnen, weet ik niet of het opzetten van zo’n systeem zou lukken.” Vukušić benoemt dat hervormingen van het huidige systeem nog veel op zouden kunnen leveren. Daarnaast benadrukt ze dat er nog veel geïnvesteerd kan worden in het voorkomen van oorlogsmisdaden, waardoor dit soort strafprocedures niet meer nodig zijn. "[Het is belangrijk om] zo te handelen dat tenminste een deel van het geweld niet zijn volledige omvang bereikt."
Aandacht kan het verschil maken
Wat kun je als toeschouwer dan doen? Vukušić zegt dat aandacht blijven geven aan oorlogsmisdaden het belangrijkst is. “Misstanden komen het vaakst voor waar het donker is – blijf aandacht vragen voor de situatie, ook van je leiders.” Op een dag als vandaag zijn alle ogen in ieder geval gericht op de situatie in het Midden-Oosten. Die aandacht kan het verschil maken, dus het is belangrijk om dat vast te houden.
Meer weten over het rechtvaardigheid bij oorlogsmisdaden? Kijk de avond met dr. Iva Vukušić en dr. Ewa Strzelecka dan hier terug.
