Het is niet makkelijk om te studeren in een pandemie. Onderwijs volg je vooral online, in die studentenkamer van 10m2 waar je ook eet, films kijkt en slaapt. De kroegen en bioscopen zijn al maanden gesloten, dus van dat bruisende studentenleven blijft niet veel over. En de toekomst wordt met elke nieuwe persconferentie onduidelijker. Al met al is het niet bepaald de Beste Tijd van je Leven.
Hoewel het CBS laat weten dat de psychische gesteldheid van jongeren in 2020 niet significant anders is dan anders, geeft 1 op de 3 studenten hun leven nu een zware onvoldoende. “De rek is eruit” of “Ruim helft jongeren angstig of gestrest door corona” kopten de kranten het afgelopen jaar. Er waren studentenprotesten in Amsterdam en Utrecht, en er schoven jongeren aan bij talkshows als Jinek en Op1 om aandacht te vragen voor hun mentale gezondheid. Wie dit hoort is geneigd te denken dat de huidige studenten inderdaad gedoemd zijn “de verloren generatie” te worden. Maar klopt dit beeld wel met de praktijk? Wat is stress eigenlijk? En wat kan je zelf doen om stress buiten de deur te houden in deze pandemie?
“In het begin merkte ik niet echt verschil, maar ik merk nu we er zo lang in zitten mijn mentale gezondheid achteruit gaat. Vooral in mijn opleiding en algemene stemming merk ik dat soms.”
- Student Thijs
Onrust en onzekerheid
Op mijn vraag of de coronapandemie je welzijn heeft beïnvloed, beantwoordden 96% van de studenten die vraag met “ja”. Ze maken zich ook zorgen, over hun studie (26%), sociale leven (24%), mentale gezondheid (18%) en de toekomst (18%). Student Emma laat weten: “Studeren is nu een eenzame ervaring. Het is niet alleen ongezellig, maar het zorgt ook voor het gevoel dat je er alleen voor staat in je studie.” Een andere student vertelt: “Ik maak me zorgen of ik mijn studie wel haal dit jaar. Ik kan me slecht focussen en voel me niet verbonden met de mensen van wie ik kan leren.”
Studentenpsycholoog Jerre Mijnarends (UU) herkent dit wel: “Wat ik vooral zie is dat deze pandemie de problemen waar jongeren al langer mee lopen verergert: prestatie- en studiedruk of financiële zorgen.” Dat is niet zo gek, want de studententijd is een levensfase waarin van alles verandert. Dat maakt het een kwetsbare periode, aangewakkerd door de steeds hogere eisen die de moderne maatschappij aan studenten stelt. “De hardnekkige illusie, van succes en falen als privébezit, is destructief (…). Voor wie niet excelleert ligt in dit wereldbeeld diepe zelftwijfel en vernedering op de loer," schreef De Correspondent. De coronacrisis werkt als een vergrootglas voor deze gevoelens van onrust en onzekerheid. En dat vormt een goede bodem voor stress.
“Vanaf de lockdown in oktober ging het slechter. Winter gecombineerd met niks kunnen doen heeft wel zijn tol geëist. Het voelt heel onrustig, alsof je leven een beetje stil staat.”
- Studente Nine
Uit balans
De eerste vraag die Jerre stelt aan de studenten die op zijn spreekuur komen is: wat maakt nou dat je zo gestrest bent? Het begrijpen van de onderliggende reden van stressgevoelens is belangrijk, want pas dan kan je de klachten goed aanpakken. Maar, benadrukt Jerre: “Bewustzijn leidt niet altijd tot een afname van je klachten, want stress is een heel natuurlijke, onbewuste reactie van je lichaam.” Hoe dat precies werkt, kan neurowetenschapper Milou Sep (UMCU) goed uitleggen: “Stress hoort bij het leven en is eigenlijk iets positiefs, want het zorgt ervoor dat je goed om kan gaan met een uitdagende situatie. Binnen een paar seconden stijgt het hormoon adrenaline. Dit veroorzaakt de sensaties die je vast herkent als je je gespannen voelt, zoals een verhoogde hartslag of klamme handen. Een paar minuten later stijgt ook het stresshormoon cortisol. Dit zorgt er onder andere voor dat er energie (glucose) vrijkomt in je lichaam, waardoor je klaar bent voor actie.” Wat interessant is, is dat het stresssysteem niet alleen aanslaat wanneer je je eindpresentatie moet houden voor je medestudenten (of voor een scherm). Zo’n uitdagende situatie kan ook bedacht zijn, bijvoorbeeld wanneer je je zorgen maakt over een deadline of het feit dat je date al 2 dagen, 14 uur en 7 minuten niet heeft gereageerd.
Een gezond stresssysteem is dynamisch; het gaat op de juiste momenten aan en uit. Na een periode van stress hoort ontspanning te volgen. Waar je voor corona nog de kroeg indook met je vrienden na dat moeilijke tentamen of al je stress er flink uit kon sporten in de sportschool, is dat nu niet mogelijk. Het evenwicht tussen aan en uit raakt meer en meer uit balans. Daardoor kan je je anders gaan voelen: je zit minder lekker in je vel, bent prikkelbaar of kan je minder goed concentreren. Kunnen we daar iets aan doen?
“De pandemie heeft ervoor gezorgd dat ik veel thuis heb moeten zitten, mijn vrienden niet tot weinig heb kunnen zien en ook niet meer goed heb kunnen sporten. Mijn mentale gezondheid heeft zeker z’n ups-and-downs gehad.”
- Student Bart
Zorg goed voor jezelf
Na negen maanden non-stop bezig te zijn met masterstage, zei mijn toenmalige begeleider tegen mij: “Wees een beetje liever voor jezelf”. Als ik nu even niet goed in mijn vel zit, denk ik terug aan die woorden en zet ik een Disney-film aan of ga ik een rondje wandelen in het bos. Ontspanning is de sleutel om stress tegen te gaan, beamen zowel Jerre als Milou. Hardlopen, in bad gaan, ademhalingsoefeningen, met je vrienden chillen of even heel hard huilen op de fiets; wat het best tegen stress werkt is voor iedereen anders. Gelukkig bestaan er online heel wat lijstjes met simpele tips om inspiratie op te doen. Hieronder de vijf meest voorkomende:
- Houd contact met de mensen om je heen. Praten helpt altijd; een frisse blik kan nieuwe inzichten opleveren. Hoewel het niet altijd mogelijk is elkaar in real life te spreken, zijn er genoeg andere mogelijkheden: bel, app, zoom of stuur een ouderwetse brief.
- Ga naar buiten. Het is niet voor niks dat de ommetjes app zo goed aanslaat onder ons Nederlanders. Wandelen boost niet alleen je immuunsysteem (best handig in deze tijd), maar maakt ook het gelukshormoon serotonine aan én remt het stresshormoon cortisol.
- Geef structuur aan je dag. Zeker in deze onzekere tijd helpt een dagelijkse routine om het gevoel van controle te behouden; het biedt houvast en levert minder stress op. Houd je aan een slaapritme, eet op vaste tijden en houd genoeg pauzes.
- Volg minder nieuws (of kijk het Jeugdjournaal). De dagelijkse updates over de hoeveelheid coronabesmettingen zijn al stressvol genoeg zonder er de hele dag aan herinnerd te worden.
- Leg de lat niet te hoog en zorg goed voor jezelf. Wees tevreden met de dingen die je wél doet. Niet je hele to-do lijstje af kunnen strepen? Geen zorgen, morgen is er altijd nog een dag.
Deze pandemie heeft een verplichte stop gezet op ons normale leven. Hoewel dat op veel vlakken vervelend is, dwingt het ons ook stil te staan bij hoe het met ons gaat. En dat is waardevol. Dus pak deze pandemie ook aan om jezelf eens af te vragen: Wat is echt belangrijk voor mij? Waar krijg ik energie van en wat kost mij juist energie? Waar word ik gelukkig van? Milou: “Ik denk dat deze periode enorm leerzaam kan zijn. Je leert wat de stresssignalen van jouw lichaam zijn, waar jouw balans ligt of hoe je prioriteiten stelt. Allemaal inzichten waar je de rest van je leven iets aan hebt!”
--
Wil je meer weten over stress, kijk dan het Science Café over Stress terug - met psycholoog Juul Gouweloos, neurobioloog dr. Angela Sarabdjitsingh en psychiater dr. mr. Christiaan Vinkers.
Hoe gaat het nou echt met onze studenten? Deze serie van vijf artikelen geeft een kijkje in hun wereld ten tijde van corona. Ik ga in gesprek met studenten en wetenschappers, en ga op zoek naar antwoorden, verklaringen en nuttige tips. Welke impact heeft de coronacrisis op het welzijn en de ontwikkeling van studenten? Wat doet het met je als je je vrienden al een jaar niet hebt kunnen knuffelen? Hoe bevalt dat online-onderwijs eigenlijk? En hoe ziet het “nieuwe normaal” eruit?
