Kapitalisme voorjaar 2012
De leus verwees naar de explosieve opkomst van het neoliberalisme, dat volgens Reagan de oplossing bracht voor alle economische problemen. Na de ondergang van Keynes' theorie, leek het neoliberalisme de ideologie van de toekomst.
De opkomst van het neoliberalisme
Prof. dr. Maarten van Rossem doet uit de doeken hoe dit zover is gekomen. Het neoliberalisme is tijdens de conjunctuurpolitiek geïnspireerd op Keynes verdedigd door de Chicago School, een kleine groep van traditionele liberalen. In de jaren '70, toen bleek dat de conjunctuurpolitiek niet naar wens functioneerde, ontstond er een plotselinge ommezwaai naar het neoliberalisme. De transformatie werd geleid door de economen en filosofen Friedrich Hayek en Milton Friedman. Volgens hen leidt economische vrijheid tot politieke vrijheid. Het vrijgeven van de markt, zal de oplossing bieden voor economische én politieke problemen. Menselijk interveniëren leidt enkel tot vrijheidsbeperking van de economie. Als de economie niet functioneert zoals men wenst, is de neiging groot om de economische situatie te willen veranderen. Dit resulteert in een planeconomie, zoals bij het socialisme en communisme het geval is; soms gaat dit gepaard met dwang en geweld. De ineenstorting van de voormalige Sovjet-Unie is deels te wijten aan de slecht functionerende planeconomie.
Theorie versus praktijk
De ideeën van Friedman en Hayek bleken vooral in theorie waardevol. In de praktijk blijkt het neoliberalisme vooral een filosofie, in plaats van een economische theorie, zo stelt Maarten van Rossem. Zelfs bij aanhangers van de ideologie worden de adviezen van Friedman en Hayek nauwelijks nageleefd. Neem Ronald Reagan, voorstander van het neoliberalisme. Hij trof weinig beleidsmaatregelen die er ook daadwerkelijk op gebaseerd zijn. Zo realiseerde hij geen bezuinigen op overheid en defensie tijdens zijn presidentschap, hoewel dit hard nodig was om de begrotingstekorten te verkleinen. Zijn belastingsverlagingen zijn wel geïnspireerd op neoliberale gronden, maar bleken weinig succesvol.
Het blijkt bovendien lastig om het marktmechanisme volledig te liberaliseren. Marktverstoring, zoals monopolieposities en kartelafspraken, verandert de werking van de markt. Daarnaast is het marktmechanisme niet zaligmakend. De verzorgingstaat wordt door Friedman als belangrijk instituut gezien. De mens is niet in staat om zelf te voorzien in alle noodzakelijke behoeften. Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman wees op behavioral economics: de mens handelt niet rationeel. We maken verkeerde inschattingen, waardoor overheidsingrijpen soms nodig is. Zo is de mens geneigd om niet stil te staan bij de toekomst, waardoor overheidsbemoeienis nodig is om iedereen een pensioen te kunnen garanderen. We kunnen zodoende niet op onszelf vertrouwen als het gaat om financiën.
Is er nog hoop?
Niet alleen menselijk handelen is onberekenbaar als het gaat om de economie. Ook de marktwerking zelf blijkt moeilijk te voorspellen. Geheel tegen de verwachtingen van beleggers in, implodeerde de kredietmarkt in de VS in 2007 en bleek uiteindelijk niemand in te kunnen staan voor de financiële gevolgen. Het neoliberalisme heeft vergaande invloed gehad op onze economie. Ronald Reagan heeft met zijn ideeën over het neoliberalisme veel schade aangericht, zo stelt van Rossem. De maatschappij is achterdochtig geworden ten opzichte van de overheid. Is er nog hoop voor het geloof in de vrije markt?
Maarten van Rossem zal op 28 februari de lezingenreeks afsluiten. De lezingen over The Golden Years en Het ontstaan van het neoliberalismezijn nogmaals bekijken, of lees hier het nieuwsblog over The Golden Years. Meer weten over behavioral economics? Van Rossem raadt dan het boek van Daniel Kahneman aan, Thinking, Fast and Slow (onlangs vertaald als Ons feilbare denken).
