Hoeveel mannen waren er op het feest? Hoeveel mannen had ze ontmoet in haar leven? Al die mannen konden niet tippen aan deze krachtige persoonlijkheid. Eens had ze daar anders over gedacht, maar nu wist ze dat ze de betekenis van het woord 'man' nooit gekend had.
Analyse van romannetjes
Dit fragment las filosoof en publicist Marjan Slob voor tijdens de lunchlezing over 'Romantische liefde' in de in de serie Geloof, hoop en liefde. De passage is afkomstig uit het pulpboekje Eenzaam hart van Amanda Carpenter en maakt deel uit van de wereldberoemde bouquetreeks. In deze populaire serie boeken wordt vrijwel altijd hetzelfde verhaal verteld. Het begint met een vrouw die een overrompelende liefde beleeft. Ze ontmoet een man die haar wereld volledig op zijn kop zet. Hij overrompelt haar en brengt haar volledig van haar stuk. Uiteindelijk blijkt de man de liefde van haar leven te zijn en vindt ze het geluk. Een happy end, eind goed al goed, en het boekje kan je weggooien.
Ook al staan de boekjes niet bekend om hun diepgang, toch wordt menig vrouw door de boekjes geraakt. Zo ook Marjan Slob, die werd geboeid door deze platte en soms 'stomme' verhalen. Maar waardoor precies? Waarom zijn de boekjes zo populair? Wat leren ze ons over de romantische liefde? En wat heeft dit met wetenschap te maken? Slob analyseerde een aantal van de boekjes en onderzocht het verlangen dat erin naar voren komt.
Leren te verlangen
In de zoektocht naar mogelijke verklaringen is het goed te weten waarom we eigenlijk cultuurproducten bestuderen. De boekjes zijn dan wel geen kunst, maar geven ons wel degelijk inzicht in een deel van onze cultuur. Hierdoor kunnen wij onszelf als persoon beter begrijpen en onze gevoelens beter duiden. Door boeken te lezen kunnen we begrijpen wat we voelen. Onder anderen de filosoof Martha Nussbaum onderstreept het belang van literatuur. Volgens haar is het mogelijk van literatuur iets te leren over 'het goede leven' en het empathisch vermogen te vergroten. De pulpboekjes zijn weliswaar niet te vergelijken met hoge literatuur, maar toch kunnen ze een oefening zijn voor het inlevingsvermogen. We kunnen leren verlangen door de bouquetreeksboekjes, ook al hebben deze geen literaire kwaliteit. Ze kunnen ons leren onszelf te duiden.
Toch is het niet alleen maar rozengeur en maneschijn in de romantische verhalen van de pulpserie. Er zitten ook problematische en tragische aspecten aan de boekjes. De vrij onrealistische verhalen kloppen volgens Slob namelijk niet. De overweldigende man uit het verhaal zal niet opeens omslaan en als het vleesgeworden 'huisje boompje beestje'-ideaal thuis gaan zitten als het huwelijk eenmaal is voltrokken. Waarom zou de vrouw vervolgens nog verliefd zijn op deze man? Hij is inmiddels zo veranderd – ofwel gedomesticeerd – dat hij niet meer de persoon is waar de vrouw in de eerste instantie op viel. Kortom, de liefde zoals beschreven in de bouquetreeks kan niet bestaan.
Het sublieme
Waar geniet de vrouw van bij het lezen van een pulpboekje? Dit moeten we zoeken in het sublieme. Dit begrip werd gebruikt door de Ierse filosoof Edmund Burke en verwijst naar een ervaring waardoor je schrikt en je klein voelt. In de bouquetreeks wordt de vrouw overweldigd door de geweldige man die haar in een sublieme ervaring plaatst. Hierdoor moet ze zichzelf en de wereld opnieuw duiden. Dit is vergelijkbaar met de ervaring van schoonheid; alleen werkt deze ontspannend, en het sublieme eerder destructief. Het sublieme brengt je van je stuk en is niet harmonieus, zoals bij een kunstervaring, maar werkt eerder overweldigend.
De bouquetreeks leidt tot cultuurbeschouwing en zelfbeschouwing. Door weliswaar geen wetenschappelijk, maar juist filosofisch (zelf)onderzoek te doen, kunnen we de dingen om ons heen beter leren te duiden. Ook al lijkt Slob in de verste verte niet op het meisje uit de bouquetreeksromans, toch kan zij, samen met heel veel andere geëmancipeerde vrouwen, van de verhalen genieten. Uit eerder onderzoek in Amerika bleek zelfs dat de helft van de lezers hoogopgeleid is. Meer informatie en feitjes over de pulpboekjes vind je in het artikel Bouquetreeks is meer dan een reeks clichés. Of kijk de VPRO Import-documentaire Geheime genoegens.
De lezing van Marjan Slob kijk je hier terug.
