Ons taalgebruik en onze omgang met elkaar impliceren haar, het onderwijs is verdeeld in natuur- en geesteswetenschappen en in de gezondheidszorg is de psychische afdeling afgebakend van de rest. De psychiatrie is op het gebied van gezondheidzorg een beetje een vreemde eend in de bijt. Hoewel psychiaters geneeskunde hebben gestudeerd, beperken hun methoden zich niet tot pillen, spuiten en snijden. Ze praten ook om de patiënt beter te maken. Psychische aandoeningen zijn immers anders dan lichamelijke, toch? Volgens prof. dr. Hemmo Drexhage niet. Psychiaters bevinden zich nog in de middeleeuwen, aldus Drexhage in de eerste lunchlezing in de serie Broodje brein – Lichaam en geest. Voor dokters bestaat de geest niet.
'Inflammatoire setpoints'
Psychiatrische stoornissen komen nooit alleen. Ze gaan vergezeld van lichamelijke klachten en ziektebeelden. Het viel een collega van prof. dr. Drexhage op dat mensen met een auto-immuunziekte van de schildklier vaak depressief zijn, en Drexhage besloot op onderzoek uit te gaan. Het percentage depressieve personen bleek onder mensen met de auto-immuunziekte drie keer zo groot als het normale percentage. Blijkbaar heeft het auto-immuunsysteem invloed op psychische stoornissen of andersom. Niet heel raar eigenlijk: iedereen die wel eens hoge koorts heeft gehad, kent het depressieve gevoel dat ermee gepaard gaat. Koorts kan zelfs tot waanbeelden leiden.
Als het immuunsysteem zich in een andere modus bevindt dan normaal, kan het dus zijn dat je je ook anders voelt in 'psychische' zin. Dit heeft te maken met de 'inflammatoire setpoints', kort gezegd de interne afstelling van het immuunsysteem, het punt waarop het in werking treedt. Als het immuunsysteem van deze punten afwijkt, kan dit psychische stoornissen tot gevolg hebben. Het immuunsysteem bestaat niet alleen om het lichaam te beschermen tegen infecties uit de buitenwereld. Het staat ook in nauw verband met onze psychische gesteldheid.
Wat maakt nu dat het immuunsysteem afwijkt van de inflammatoire setpoints? Het kan zijn dat je daar een genetische aanleg voor hebt. Als dat het geval is, kan een gebeurtenis een afwijking veroorzaken. De gebeurtenis kan een stressvolle situatie zijn zoals een ongeluk. Je hoeft dit ongeluk niet per se zelf mee te maken. Chronische stress bij zwangere vrouwen kan leiden tot afwijkingen van de inflammatoire setpoints bij hun kinderen. Mensen die geboren zijn tijdens of vlak na de hongerwinter hebben meer kans op afwijkingen in het immuunsysteem en dus op psychische aandoeningen, dan mensen die dat niet zijn.
Toekomst voor de psychiatrie
De ontdekkingen op het gebied van de immunologie kunnen grote gevolgen hebben voor de psychiatrie. Psychische stoornissen die correleren met afwijkingen in het immuunsysteem kunnen behandeld worden door het immuunsysteem te behandelen. Vandaar Drexhages schertsende opmerking over psychiaters: praten tegen het immuunsysteem heeft geen zin. Met een depressie of bipolaire stoornis kun je misschien wel beter naar de internist gaan dan naar een zielenknijper.
Prof. dr. Damiaan Denys merkte in de reeks Encyclopedie van de angst op dat het doel van de psychiatrie was zichzelf op te heffen. De vraag is nu door wie dat doel eerder gerealiseerd gaat worden. Verdwijnt de 'geest' helemaal uit de samenleving door de dominantie van de natuurwetenschappen, of blijft er nog een plekje voor haar over? Volgende week zal prof. dr. Marcus Düwell onderzoeken hoe het natuurwetenschappelijke mensbeeld zich verhoudt tot andere mensbeelden. De vraag dringt zich door inzichten zoals die van Drexhage steeds meer aan ons op: wat voor een wezens zijn wij nu eigenlijk?
