Een pleidooi voor politieke correctheid in de wetenschap

Op deze en andere vragen ging dr. Elisabet Rasch, cultureel antropoloog aan de Universiteit Utrecht, in tijdens de laatste lunchlezing dit voorjaar in de serie Good science bad science.

In het doen van onderzoek zijn verschillende vormen van politieke correctheid te onderscheiden. Zeker in de antropologische wetenschap kan cultuurrelativisme hiervan een duidelijk voorbeeld zijn. Door met een dergelijke bril naar de wereld te kijken, kan vermeden worden slecht over anderen te (moeten) spreken. Immers, andere culturen zijn misschien vreemd in onze ogen, wij zijn dit waarschijnlijk ook in die van hun. Wie zijn wij dan in zo'n geval om kritiek te uiten op een andere cultuur?

Door ' vreemde' gebruiken, zoals vrouwenbesnijdenis, onder het kopje 'cultuur' te schuiven, kan op die manier een waardeoordeel worden voorkomen. In de ogen van Rasch hoeft dit cultuurrelativisme echter niet negatief te zijn voor de waarde van het onderzoek. Ook zonder het denken over andere culturen in termen van 'goed' of ' slecht' en 'beter' of 'minder' kunnen zij kritisch worden onderzocht.

Een tweede punt waarin politieke correctheid terugkomt in de wetenschap is het verwarren van politiek met wetenschap. In zo'n geval wordt onderzoek, in opdracht van de politiek, uitgevoerd voor niet-academische doeleinden. Er is veel discussie over de vraag of er dan nog wel sprake is van echte wetenschap. Met voldoende openheid en reflectie kan door de onderzoeker echter ook deze valkuil ontwijken.

Politieke correctheid komt voor wetenschappers ook terug in het niet direct bij naam noemen van controversiële onderwerpen: zo worden bij het spreken over stammen, primitievelingen en indianen in de antropologie vaak gesproken in eufemismen als inheemse volkeren of natives. Ook dit hoeft niet per se slecht te zijn voor de kwaliteit van de wetenschap. Immers, zonder deze woorden te gebruiken kunnen de onderwerpen nog steeds op dezelfde manier worden onderzocht.

Als conclusie stelt Rasch dan ook dat politiek correct zijn helemaal niet slecht hoeft te zijn. Het kan juist behulpzaam zijn: de empirische werkelijkheid is nu eenmaal niet altijd zoals je hem voor je ziet. Om er toch mee te kunnen werken, kan politiek correct zijn, mits op een goede manier gebruikt, juist een behulpzaam middel zijn.

Kijk de hele lezing Politiek correct terug. Meer weten over andere valkuilen in de wetenschap? Bekijk dan de voorgaande lezingen in de serie Good science bad science van dit voorjaar.