Wetenschap in Hollywood: over de zin en onzin van wetenschap in films.
Sommigen willen het eeuwige leven. Hoewel, 'eeuwig' is wel heel lang, misschien gewoon langer leven of 'jeugdig oud worden'. Dit laatste klinkt als slogan voor een gezichtscrème, maar beschrijft ook in het kort de plot van de film The Curious Case of Benjamin Button (2008). De hoofdpersoon Benjamin Button is bij zijn geboorte een heel oud mannetje en wordt gaandeweg zijn leven steeds jonger. Het verhaal pretendeert niet realistisch of wetenschappelijk verantwoordt te zijn, er zijn ook geen dokters in de film die Button willen onderzoeken. Maar in de werkelijkheid is de wetenschap van oud worden en het vinden van de sleutel naar een langer gezonder leven een hot topic. En niet alleen onderzoekers houden zich hier mee bezig, velen experimenteren thuis en zeggen de formule in de vorm van drankjes, poedertjes of diëten te hebben gevonden. Is héél oud worden in de nabije toekomst mogelijk?
De biologie van oud worden
Het is een fantasie zo oud als de mensheid zelf: het verouderingsproces omkeren. Decennia lang al proberen wetenschappers dit te bewerkstelligen. Charlatans verkondigden het mysterie te hebben ontrafelt, maar uiteindelijk legden ook zij natuurlijk het loodje. Wat is oud worden eigenlijk? Het is het resultaat van verschillende processen, een opeenstapelingen van niet meer functionerende moleculen in ons lichaam, die niet meer gerepareerd of vervangen kunnen worden. Op een individueel celniveau is ouder worden het resultaat van 'telomeer verkorting'. Telomeren zijn een beschermend kapje aan het einde van een chromosoom (de mens heeft 23 chromosomen hierin ligt ons DNA opgesloten). Door constante celdeling worden deze telomeren steeds korter en dit zorgt er uiteindelijk voor dat de cel niet meer functioneert. Hoe het kan dat Benjamin Button steeds jonger wordt, daar geeft de film geen verklaring voor. Misschien worden de reparatieprocessen in zijn lichaam steeds efficienter? In ieder geval worden wij al veel ouder dan vroeger; in 1840 hadden Zweedse vrouwen de hoogste levensverwachting van 45 jaar. Tegenwoordig zijn dat vrouwen in Japan met 85 jaar. Kun we straks 150 worden? Bekijk de TEDtalk van 's werelds bekendste gerontoloog Aubrey de Grey voor een antwoord. Recent vonden werknemers van het AMC genen in muizen en wormen, die bepalen of een organisme heel oud wordt. Dit zijn inzichten die ons beter doen begrijpen hoe oud worden precies werkt. Als we dat weten kunnen we misschien in de toekomst methoden ontwikkelen om hierop in te grijpen. In de wetenschap zoekt men constant naar manieren om het leven te verlengen. Zo injecteerden onderzoekers muizen met telomerase, het enzym dat telomeren maakt, en bleek er sprake van verjonging. Al moet vermeld worden dat de telomeren in muizen anders zijn dan in mensen. Ook is het sleutelen aan telomeren met telomerase gevaarlijk omdat het enzym betrokken is bij de ontwikkeling van kanker. Overigens is er wel een dier dat potentieel onsterfelijk is, een kwal genaamd Turritopsis nutricula. Door middel van transdifferentiatie is het dier in staat compleet terug te keren tot een geslachtelijk onvolwassen fase, nadat het de geslachtelijke volwassenheid al heeft bereikt.
Anders eten, langer leven
Wat je eet en wat je níet eet lijkt van groot belang. In dit artikel in de New York Times vertellen de bewoners van het Griekse eiland Ikaria, die bijna allemaal 100 worden, over een helende kruidenthee die zij drinken en het dieet dat ze aanhouden. Veel olijfolie en groentes, weinig alcohol, vlees en melkproducten. Wetenschappers zien het eiland nu als een levend experiment en doen onderzoek naar de mechanismen achter het fenomeen van dit eiland waar 'mensen vergeten dood te gaan'. Een manier die (aangetoond) tot langer leven leidt is 'calorische restrictie', dit betekent de energie inname drastisch verlagen. Experimenten laten zien dat dit in muizen een verdubbeling (!) van de levensduur kan geven. Hoe dit precies werkt is nog onbekend, mogelijke verklaringen zijn een verminderde celdeling (dus ook minder telomeer-afbraak), lagere metabole activiteit, verminderde productie van vrije radicalen of DNA slijtage. Over het algemeen raden wetenschappers dit dieet af voor mensen. Vasten met tussenpozen zou een alternatief kunnen zijn. In muizen met o.a ziektes gelijkend aan die van Huntington en Parkinson heeft dit positieve effecten gehad.
Nog lang en gelukkig?
Al werd je ouder van flink minder eten, de vraag is of je daar gelukkiger van wordt, je hebt immers constant honger. Willen we wel steeds ouder worden? De vergrijzende wereldbevolking heeft grote economische, sociale, medische en morele gevolgen. Als we in de toekomst door eventuele human enhancement nog ouder worden, omdat we het verouderingsproces kunnen remmen of omkeren, moeten we hier onze samenleving op inrichten en daar dan nu al mee beginnen. Verschillende wetenschappers stellen ook dat we hier helemaal nog niet klaar voor zijn. In de serie 'Leven het leven' vertelden verschillende wetenschappers over hun kijk op human enhancement. De toename aan kennis rondom onze genen en hun werking maken een persoonlijkere aanpak van de zorg mogelijk, hiermee kunnen we ouder worden. Is dit een rooskleurige toekomst? Kijk de lezing van prof. dr. Huub Schellekens daarover terug.
Benjamin Button was ook niet gelukkig met zijn omgekeerde verouderingsproces, iedereen om hem heen stierf en hij niet. En hoewel de titel anders suggereert waren de personen in de film overigens helemaal niet 'curious' (nieuwsgierig) naar de casus Benjamin Button. Niet één iemand vroeg zich af hoe het kan dat hij steeds jonger wordt en dat is misschien nog wel het meest ongeloofwaardige aan het verhaal.
Meer 'Wetenschap in Hollywood' blogs:
> DNA en epigenetica in Gattaca (24-03-2012)
> The Matrix (02-04-2012)
> Aliens (10-04-2012)
> Kunstmatige Intelligentie (23-04-2012)
> The Day After Tomorrow (10-05-2012)
> Contagion (11-06-2012)
> Minority Report (18-06-2012)
> Repo Men (27-06-2012)
> Prometheus (09-07-2012)
> The Machinist (30-07-2012)
> Armageddon (13-08-2012)
> The Hulk (05-09-2012)
> Horrorfilms (17-09-2012)
> Idiocracy (18-06-2013)
> Requiem for a dream (09-07-2013)
