Na drie feministische golven is de meisjesafdeling van de Bart Smit nog steeds roze. Tegelijkertijd zien we de laatste tijd mannen met baarden én knotjes en stoere voetballers met roze voetbalschoenen. Wat is er aan de hand? Wint het feminisme terrein of is er sprake van een mannencrisis? In het Filosofisch Café over man- en vrouwzijn proberen dr. Annemie Halsema en dr. Linda Duits deze fenomenen te duiden aan de hand van de ideeën van de filosofen Luce Irigaray en Judith Butler.
Gender doen
“Ik ben Linda Duits niet” zegt Linda Duits als eerste nadat ze het podium op is gestapt. “Ik voel me ongemakkelijk in dit jurkje en ik draag nooit zoveel make-up. Maar ik moest er representatief uitzien vanavond en op deze manier citeer ik de conventies van vrouwelijkheid: ik doe mijn gender”. Gender zijn de dominante ideeën die in een bepaalde cultuur gekoppeld worden aan sekse. Vrouwen eten chocola, kijken series met vriendinnen en drinken sterrenmuntthee. Mannen kijken voetbal met bier, praten niet over hun gevoelens en houden van vlees.
Filosofe Judith Butler stelt dat gender een herhaling is van bepaald stereotype gedrag. Mannen en vrouwen beantwoorden in hun gedrag het beeld van mannelijk- en vrouwelijkheid, wat vervolgens leidt tot stereotypes die dit beeld bevestigen. Door chocola te eten en series te kijken houden we de mythe in stand over wat vrouwelijk is. We herbevestigen wat vrouwelijk is en maken het een natuurlijke waarheid. Maar het is helemaal niet zo dat vrouwen van nature meer houden van sterrenmuntthee dan mannen. Het is een sociaal construct. Je 'doet' je gender.
Man of vrouw
Zelfs sekse is volgens Butler een sociaal construct. Je bent óf een jongetje óf een meisje als je geboren wordt. Maar in werkelijkheid past lang niet iedereen binnen deze tweedeling. Bij sommige pasgeborene is het niet duidelijk, zij zijn interseksueel. Deze baby's worden bij de geboorte 'gefixt' door medici, om ze toch tot één van de twee categorieën te laten behoren. Dit illustreert hoe graag we vasthouden aan de categorieën man/vrouw. Als iemand niet duidelijk in te delen is, moet dat 'gerepareerd' worden.
Het gendersysteem in crisis
Duits legt uit dat de geconstrueerde verschillen tussen de seksen, een gendercrisis veroorzaken, niet alleen tussen de seksen maar ook tussen mannen en vrouwen onderling. Er zijn verschillende soorten mannelijkheid. Allereerst is er de overheersende mannelijkheid van een kleine groep blanke heteroseksuele mannen die de norm zet. Maar daarnaast is er de onderschikte mannelijkheid van 'vrouwelijke' of homoseksuele mannen en gemarginaliseerde mannelijkheid, zoals de Marokkaanse mannen in Nederland. De mannen in aftershave-, whiskey- en bierreclames verwijzen vaak naar een bepaalde plek in het gendersysteem die lang niet alle mannen aanspreekt. Het is slechts een deel dat domineert, maar die zet de norm voor mannelijkheid. Mannen die zich hier niet in thuis voelen, hebben pech gehad. Dit soort processen werken net zo bij vrouwen. Het hele gendersysteem is ontwricht.
Bebaarde mannen met knotjes
Roze voetbalschoenen en mannen met baarden én knotjes lijken tegenstrijdigheden, maar zijn symptomen van de ontwrichting van het systeem. Verschillende soorten mannelijkheden lopen door elkaar: vrouwelijke knotjes en baarden kunnen naast elkaar bestaan. Ook tussen de seksen vinden we symptomen van ontwrichting: er is steeds meer seksegelijkheid op de werkvloer maar de meisjesafdeling van de Bart Smit kleurt meer roze dan ooit. De gendercategorieën worden, wanneer zij worden uitgedaagd, op andere vlakken weer bevestigd. Het einde van de genderstrijd is nog niet in zicht.
Waardering voor de eigenheid van de vrouw
Annemie Halsema vertelt dat filosofe Irigaray vindt dat er om gelijkheid tussen man en vrouw te bereiken, juist meer aandacht moet zijn voor de eigenheid van de vrouw. Er zijn namelijk fundamentele, onherleidbare verschillen tussen de geslachten. De ideeën van Irigaray zijn een reactie op klassieke feministische stromingen van die tijd, die het vrouwelijke niet genoeg zouden waarderen. Je wordt als vrouw geboren maar kan je vrouwelijke eigenheid niet uiten binnen het heersende culturele systeem. Wat die vrouwelijke eigenheid is, is onduidelijk. Die mag je volgens Irigaray ook niet definiëren, want dan verhef je deze definitie automatisch tot norm.
Gender trouble
“Leuk die theorie maar zijn er ook concrete aanbevelingen?” vraagt een studente uit het publiek. Wat moeten we doen om de sociale ongelijkheid tegen te gaan? Butler ziet 'gender trouble' als de oplossing. “Vrouwen, ga eens naar de Starbucks en zeg dat ze Karel op je beker moeten schrijven. Hou op met je gender doen, zaai verwarring!” stelt Linda Duits voor.
Die kleine micropolitieke dingen, kunnen het verschil maken. Door de grenzen op te zoeken, laat je zien dat deze grenzen een sociaal construct zijn. Zo kunnen we meer ruimte creëren voor het denken buiten de categorieën 'man' en 'vrouw' en stoppen met het verschil denken.
Luister hier de lezing van Annemie Halsema en Linda Duits terug.
Bij het volgende Filosofische Café op 11 november, spreekt prof. dr. Paul Ziche over de wetenschap als allesomvattend wereldbeeld. Kunnen we kerst vieren als feest van de natuurkunde?
