Back to the future
Op zaterdagmiddag in het centrum van Utrecht lijkt de financiële crisis even niet te bestaan. We kopen meer en meer en gaan met volle tassen naar huis. Bezit is niet alleen een economische term, maar is ook een uitdrukking van identiteit en status. Waarom zijn we eigenlijk zo gericht op wat we hebben en wat van ons is? “Greed is good,” is het credo van Gordon Gekko in film Wallstreet, maar gretigheid leidde ook tot de economische crisis waar we nu in zitten. Kwartaalcijfers en prestatiedruk maken het moeilijk voor bedrijven en banken om te denken aan de lange termijn. Is er binnen de financiële wereld ruimte voor een duurzamer beleid? Een filosofisch en economisch perspectief op bezit.
Recht op bezit
Waarom willen we zo graag iets bezitten? Je leent je boeken bij de bieb, maar waarom leen niet al je spijkerbroeken en t-shirts bij de Kledingbibliotheek? Volgens filosoof en religiewetenschapper dr. Lucien van Liere willen we vooral iets bezitten omdat anderen dat ook hebben. Iemand met weinig geld en bezit vinden we al snel zielig. Maar dat betekent niet dat we diegene direct moeten helpen. We zien bezit als iets iets waar je hard voor werkt, niet iets dat je zomaar toekomt. Als we een Straatnieuws kopen van een dakloze die voor de Albert Heijn staat, doen we dat uit liefdadigheid. Het is een gunst van onze kant, maar de dakloze heeft geen récht op geld.
Die visie op bezit is niet overal gelijk. Zo kent de Islamitische cultuur zakat, oftewel 'armenbelasting'. Je moet aan de armen geven hoeveel je kan missen. Dat is geen liefdadigheid maar een recht van de armen. Je overtollige geld is daarmee niet jouw bezit, maar dat van de minderbedeelden. “Dat wat we zien als bezit is historisch en cultureel bepaald,” zegt Van Liere. Zo waren landheren vroeger verplicht tien procent van de opbrengst van hun land te geven aan de armen. Deden ze dat niet, dan gold dat zelfs als 'stelen', terwijl het om opbrengst van eigen land ging.
Ook uit ecologisch oogpunt is het beter om alleen te nemen wat je nodig hebt, en de rest te laten. Maar hoeveel kan je missen, en wat heb je écht nodig? Een smartphone is dan wel geen basisbehoefte, maar je wil toch in contact blijven met anderen die wel allemaal zo'n telefoon bezitten. Behoeftes worden gecreëerd en eenmaal aanwezig is het lastig er vanaf te komen.
Bankieren met minder risico's
Om in al onze behoeften te voorzien steken we ons meer en meer in de schulden. De gevolgen daarvan zijn met de economische crisis pijnlijk duidelijk geworden. Econoom Rens van Tilburg werkt voor het Utrechtse Sustainable Finance Lab, dat als doel heeft om de financiële sector duurzamer te maken. Is dat wel mogelijk in een wereld die gericht is op snel resultaten halen? Een eerste stap is volgens hem om te stoppen met verwachtingen over kwartaalcijfers te publiceren en meer naar de lange termijn te kijken.
Anders dan de wervelende wereld in Wolf of Wallstreet moet bankieren weer saai en risicoloos worden, dat idee hoort Van Tilburg vaak. Maar, benadrukt hij, aan bankieren is altijd een zeker risico verbonden. We moeten niet vergeten dat we ook veel aan de financiële sector te danken hebben. Zo investeerde de financiële sector eind jaren '90 ontzettend veel geld in de ICT sector. Hierdoor konden internetkabels aangelegd worden op de bodem van de oceaan. Dat leidde weliswaar tot een crisis waarbij de meeste deelnemende bedrijven failliet gingen, maar de basis voor het internet was gelegd. En we profiteren er nog iedere dag van. Innovatie is alleen mogelijk als er risico's genomen worden. Maar het moet niet uit de hand lopen. Strengere regels voor de hoogte van kapitaalbuffers van banken zijn daarom nodig: een tweede stap voor meer stabiliteit in de economie.
Het heft in eigen hand
Ook zelf kunnen we bijdragen aan een gezonde, duurzame financiële sector. De macht van de banken is zo groot als haar aantal klanten. Waarom gaan we dan allemaal naar dezelfde bank? Zoals we een grote auto willen bezitten omdat onze buurman er één heeft, zo kiezen we ook massaal voor de ING of ABN Ambro omdat een ander dat doet. Vaak heeft dat te maken met onzekerheid. Voor veel mensen lijkt de financiële markt abrakadabra. De keuze van je buurman lijkt dan een veilige keuze. Op die manier gebeurt er niets. Durf zelf te denken en te kiezen. Ga voor een kleinere bank, zoals de Triodos bank, zodat er meer diversiteit komt in de bankenwereld en risico's gespreid worden. Ook crowdfunding is een mooi alternatief voor de grote banken. Doe in ieder geval iets, zegt Van Tilburg: "Zonder burgerprotest is de volgende financiële bubble onvermijdelijk."
Dr. Lucien van Liere en Rens van Tilburg spraken in de serie Back to the Future. Meer weten over de 'zin van bezit', en je kennis van de financiële wereld bijspijkeren? Kijk dan de lezing 'Bezit' terug.
Verder kijken en lezen:
In de serie Money, Money, Money onderzochten economisch en sociaal geschiedkundigen prof. dr. Joost Jonker en prof. dr. Oscar Gelderblom de wereld van het geld. Lees ook ons dossier over bezit, met bijdragen van wetenschappers uit allerlei verschillende disciplines. Van economie tot biomedische wetenschap, want van wie is het bloed dat je hebt laten prikken voor een medische test?
Komende zondag kijken we of het ook anders kan. Tijdens het Culturele Zondagen College spreekt Prof. dr. Koen Frenken (Innovatiestudies, UU) over de deeleconomie. Is delen misschien een oplossing voor onze eeuwige koopzucht?
