Logisch!
Wetenschappers klagen regelmatig over de manier waarop de media met hen omgaan. Er is gebrek aan nuance, krijgen te weinig tijd en pikken er alleen opvallende resultaten uit. Ook politici en de media voeren vaak strijd. Ze vissen naar antwoorden, speculeren en leggen politici woorden in de mond. Maar ook tussen politici en wetenschappers botert het niet altijd. Politici interpreteren onderzoek verkeerd of het is alleen interessant als het in hun straatje past. Het is geen kwestie van gelijk hebben, maar van verschillende verantwoordelijkheden. Media hebben baat bij onenigheid, politici moeten aan kiezers denken en wetenschappers aan hun integriteit. Tijdens het symposium Logisch!, ter ere van het afscheid van directeur Studium Generale dr. ir. Melanie Peters, onderzochten we hoe je wetenschap, politiek, media en samenleving dichter bij elkaar brengt. Verdiep je in de wereld van de ander.
Als je iets anders ziet dan een ander, betekent het niet dat één van de twee ongelijk heeft. Vergelijk het met de afbeelding rechts. Wat zie jij? De één ziet een vrouw aan een kaptafel, maar je kan ook een schedel zien. Je kan het er allebei in zien, maar nooit tegelijkertijd. Je bekijkt het vanuit een ander perspectief, net zoals wetenschap, politiek, media en samenleving vaak doen.
Spelen met andermans vuurwerk
De media willen nieuws brengen dat vermakelijk én interessant is. Dit doel heeft invloed op de taal en de logica die ze gebruiken. Een tegenstrijdigheid of een conflict kan nieuws interessant maken en de verleiding ligt op de loer dit uit te vergroten. Ze moeten immers ook hun brood verdienen. Bestuurskundige dr. Thomas Schillemans was co-auteur van het WRR-rapport Medialogica. Als voorbeeld geeft hij een onderzoek aan waaruit bleek dat kortstondige straatactiviteiten geen aantoonbaar positief effect hebben op saamhorigheid in multiculturele wijken. Om dit onderzoek voor de media wat aantrekkelijker te maken, stelde hij dat straatbarbeques niet bijdragen aan de multiculturele samenleving. De redacteur van de krant besloot vervolgens een ander nieuwsitem, met een foto van Rita Verdonk die aan het barbequen was, daarnaast te plaatsen. Dat was niet helemaal de bedoeling van Schillemans, die politiek neutraal wilde blijven. Schillemans: 'Het is altijd gevaarlijk om met het vuurwerk van een ander te spelen'.
Opkomst social media
Met social media is de snelheid van communicatie enorm toegenomen. Iedereen heeft tegenwoordig een telefoon met camera bij zich en kan zijn of haar mening verkondigen. Ook andersom staan instellingen en bedrijven hierdoor dichter bij hun klant of achterban. Volgens Marlou van Campen, senior social media marketeer bij het WNF, is de communicatie tussen domeinen hierdoor veranderd. Via Twitter, Facebook en andere mediakanalen kunnen bedrijven zichzelf niet alleen doelgerichter positioneren, ze kunnen ook beter naar hun achterban luisteren. Zo vroeg Robijn wat hun klanten écht een lekkere geur vonden voor een wasmiddel, en kwamen zo tot wasmiddel met Zwitsal geur. De gemakkelijke informatieverspreiding leidt tot meer informatie, meer samenwerking, maar ook tot meerdere 'talen' of 'logica's' die naast elkaar bestaan. Iedereen speelt voor journalist en kan via internet zijn of haar mening verspreiden. Toch is social media niet voor alle boodschappen geschikt. Een panda kun je 'liken' of niet, maar met dilemma's waarbij je moet kiezen tussen mens of dier is dat een stuk lastiger. Iedereen wil olifanten beschermen, maar wat zeg je tegen boeren die hun oogst vertrapt zien worden door olifanten en daardoor maanden honger moeten lijden? Zulke boodschappen breng je niet over via Facebook of Twitter. Daarnaast is de vraag hoe je tussen al die meningen onderscheid maakt. Wie is nu de expert?
Wie is de expert?
In 2008 kwam de documentaire Raw uit over een moeder die haar kind alleen maar rauwe groenten laat eten. Hier ontstond grote ophef over. De moeder deed uit liefde voor haar kind iets wat volgens de wetenschap niet gezond was. Maar waarom veroordelen we deze moeder wel zo sterk, maar niet de moeders die hun kinderen wekelijks of zelfs dagelijks meenemen naar de McDonalds? De discussie ging over meer dan wat gezond is en wat niet. Het ging over wat een goede ouder is. Er werd geroepen dat de moeder ontzet moest worden uit de ouderlijke macht en de emoties liepen op tv, radio en internet hoog op. Met de expertise van een voedselkundige alleen kan je zo'n discussie niet beslechten. Het gaat hierbij over achterliggende waarden van de maatschappij. Volgens communicatiewetenschapper prof. dr. Hedwig te Molder is het belangrijk dat wetenschappers zich meer verplaatsen in deze morele waarden die meespelen in discussies. In het debat moet de samenleving niet alleen maar luisteren naar de wetenschappers, de wetenschappers moeten zich ook inleven in het publiek om een constructieve discussie te kunnen voeren. "Er heerst een idee dat wetenschap de enige manier is om een probleem op te lossen, maar kijk verder dan het argument lang is," adviseert te Molder.
Dr. Annelien Bredenoord, die werkt als medisch ethicus in het UMC Utrecht, weet hoe belangrijk het is je te kunnen verplaatsen in het perspectief van een ander om een boodschap over te kunnen brengen. Ethische dilemma's gaan over fundamenteke waarden en intuïties spelen hierin een belangrijke rol. Die intuïties zijn per definitie nietfout, maar ze hoeven niet overeen te komen met wat je behoort te doen. Denk bijvoorbeeld aan een terminale patiënt die een ongetest medicijn wil proberen als laatste redmiddel. Iedereen voelt aan, begrijpt dat zo'n patiënt die drang heeft. Toch moet een ethicus kunnen verdedigen waarom dit geen goed idee is. Of denk aan je lichaam. Je intuïtie zegt dat die van jou is, maar op het moment dat je geopereerd wordt, dan is jouw weefsel niet meer van jou zodra het 'los komt' van de rest van je lichaam. Als dit niet het geval zou zijn, zou je orgaanhandel kunnen stimuleren. En dat willen de meeste mensen ook weer niet. In het communiceren tussen artsen/onderzoekers en patiënten is het belangrijk dat je je als ethicus van deze verschillende perspectieven bewust bent.
Gaan we nu eindelijk écht in debat?
Burgers worden nog weleens weggezet als 'irrationeel'. Onderbuikgevoelens en emoties spelen een prominente rol. Dat wil niet zeggen dat we ze moeten negeren. Wetenschap is ontzettend belangrijk, maar niet het enige domein dat discussies kan beslechten en altijd gelijk heeft. Als je wil dat politiek, media, wetenschap en samenleving dichter bij elkaar komen, dan moet er wel ruimte zijn voor morele waarden in een debat. Te Molder: "Op dit moment is er vaak geen echte discussie, omdat men zich niet in leeft in de ander. De burgers roepen iets aan de ene kant en de wetenschap aan de andere kant." Begin met inleven in de ander, dan kan het debat beginnen.
Je kunt het symposium Logisch! hier terugzien.
