Identiteit onbekend
Is generation Y narcistischer dan hun ouders? In de tweede lezing suggereert dr. Sander Thomaes (Ontwikkelingspsychologie, UU) van wel. Maar hoe komt dat? En wat is precies het verschil tussen gezonde en ongezonde zelfwaardering?
'Ik vind mijzelf een belangrijk persoon.' In 1950 stemde 12% van de Amerikaanse bevolking hiermee in. Inmiddels is dat 80%. Sander Thomaes drukt ons met de neus op de feiten. Klagen over andere generaties is van alle tijden, maar er lijkt hier toch wel iets aan de hand te zijn. Je hoeft maar door een willekeurige grote stad te lopen en je wordt om je oren geslagen met selfie sticks. Is dat een teken aan de wand?
Sinds 1950 is er veel veranderd. Onze cultuur is individualistischer geworden. Dr. Dan Hassler-Forest vertelde vorige week in de lunchlezing 'Iedereen beroemd' dat we tegenwoordig meer vrijheid hebben in het vormen van onze eigen identiteit. We zijn 'entrepreneurs of the self' en creëren een deel van onze identiteit online op social media. Alleen de mooiste foto's worden geüpload en een statusupdate met "vandaag voor de vierde keer gezakt voor mijn rijexamen" ben ik nog niet tegengekomen. We vergelijken onszelf met anderen en zijn erg bezig met het schetsen van een positief beeld van onszelf naar de buitenwereld.
Zelfbeeld gaat echter niet over hoe we overkomen op andere mensen, maar op onszelf. Zelfbeeld is dan ook onderdeel van onze identiteit. Het krijgt tegenwoordig veel aandacht. Dit komt onder andere door het idee dat een negatief zelfbeeld leidt tot psychologische problemen. Alle reden dus voor ouders en opvoeders om te benadrukken wat kinderen bijzonder maakt.Dat begint al met de naam van een kind: van 'Storm' tot 'Vlinder', hoe unieker hoe beter. Op school leer je lezen via het rijtje 'ik, maan, roos' - in mijn jeugd was dat nog 'maan, roos, vis'. Het is illustratief voor een cultuur waarin we het belangrijk vinden kinderen eigenwaarde en een gevoel van zelfbewustzijn te geven. Thomaes: “Een zelfwaarderingscultuur waarin kinderen niet alleen de vrijheid hebben om zich te ontplooien, maar waarin ook een zekere vorm van druk bestaat om positief over zichzelf te denken.”
Maar een positief zelfbeeld is toch niet per se slecht? Inderdaad. Mensen met een positief zelfbeeld zijn over het algemeen gelukkiger. Er is alleen een wezenlijk verschil tussen een gezonde mate van zelfwaardering en een zelfbeeld dat zich vormt met de nadruk op uniek en ontzettend speciaal zijn. Door in de opvoeding de nadruk te leggen op hoe bijzonder je kind is, stimuleer je de ontwikkeling richting een meer narcistisch zelfbeeld. Thomaes toont dit aan door te laten zien dat kinderen in dit geval vaker instemmend antwoorden op testvragen als 'Zonder mij zou onze klas veel minder leuk zijn' of 'Kinderen zoals ik verdienen iets extra's'. Overigens heeft iedereen wel narcistische trekken in meer of mindere mate. "Het is een dimensie waarin mensen van elkaar verschillen,” aldus Thomaes.
Narcisten zijn overal, de wereld is hun podium. We zien ze op de televisie, maar vooral ook in de politiek en aan de top in de zakenwereld. Narcisten belanden vaak op invloedrijke posities, omdat wij geneigd zijn hun eigenschappen te associëren met leiderschap. Ze zijn charmant, charismatisch en nemen vol overtuiging snelle beslissingen. Maar: het zelfbeeld van een narcist is instabiel. Ze reageren vaak agressief op kritiek, hebben weinig empathie, en zoeken geen verbinding met anderen. Ze zien zichzelf als superieur en willen beter overkomen door anderen naar beneden te halen. Thomaes wil absoluut niet zeggen dat narcisten per definitie slechte mensen zijn, maar wel slechte leiders. De negatieve kanten van narcisme zijn vervelend voor de omgeving, maar ook voor de persoon zelf. Het is dus voor ouders de kunst om er voor te zorgen dat kinderen een gezond positief zelfbeeld ontwikkelen.
Narcisten zijn niet per definitie slechte mensen, maar wel slechte leiders
Gebalanceerd opvoeden
Hoe doe je dit dan in de praktijk? Dat is lastig, erkent Thomaes. Het is ontzettend belangrijk dat een kind voldoende ouderlijke warmte en onvoorwaarderlijke liefde ontvangt, dit draagt bij aan de vorming van een positief zelfbeeld. En natuurlijk horen complimenten hier ook bij, maar die kan je geven op verschillende manieren. “Wat heb je goed getekend!” is een beter compliment dan “wat ben jij een goede tekenaar!” Dan zeg je iets over de capaciteiten, in plaats van over de persoon. Zo voorkom je namelijk dat als je kind later commentaar krijgt op een tekening de gehele identiteit 'goede tekenaar' aangevallen wordt. Niemand zei dat opvoeden makkelijk is...
De ouders en de heersende individualistische mentaliteit in de samenleving zijn dus van grote invloed op de ontwikkeling van narcistische trekjes bij Generatie Y. Overigens grapte één van de jonge bezoekers van de lezing: "als iedereen alleen aan zichzelf denkt, wordt er ten minste aan iedereen gedacht". Dat is ook een manier om er naar te kijken. Maar als je in deze tijden een meer solidaire houding aanneemt, dan ben je pas echt bijzonder.
Kijk 'Zo bijzonder' terug. Volgende week spreekt dr. Stine Jensen over haar zoektocht naar identiteit. Uitleggen wie je bent is niet zo makkelijk: is het wat je denkt, voelt, koopt of gelooft? Jensen probeert het 'ik' te definiëren.
