De avondklok is verleden tijd, de sportscholen en restaurants zijn weer open en er zijn al 7,6 vaccinaties gezet in ons land. Met elke versoepeling komt het einde van de pandemie steeds een stapje dichterbij. We fantaseren er allemaal flink op los: hoe zal het zijn, als straks alles weer kan en mag? Barsten straks de nieuwe roaring twenties los of vergeten we de coronacrisis het liefst zo snel mogelijk zodra iedereen gevaccineerd is? Zullen we weer fulltime op locatie gaan werken en net zo gedachteloos het vliegtuig pakken? Of blijkt de coronapandemie een gedwongen moment van reflectie en bezinning te worden?
In dit laatste artikel van de serie over studentenwelzijn nemen we niet alleen een kijkje in het verleden van pandemieën, maar kijken we ook samen naar de toekomst. Het “nieuwe normaal”, hoe ziet dat er eigenlijk uit?
"Het worden verhalen die we later aan onze kinderen vertellen."
- Student
Terug in de tijd
Het is niet de eerste keer dat we als mensheid te maken hebben met een epidemie: elke eeuw heeft er een. Historisch letterkundige prof. dr. Lotte Jensen (RU) dook de geschiedenis in en vond opmerkelijke overeenkomsten tussen de coronapandemie en de 19e-eeuwse cholera-epidemie in ons land. Ook toen hadden burgers het gevoel samen tegen één vijand te strijden, wat leidde tot saamhorigheid en liefdadigheid. In de lezing 'Nationale identiteit in crisistijd' legt ze uit hoe dit werkt. Maar naarmate de onrust groeide, ontstonden er cholerarellen en burgerprotesten tegen de overheidsmaatregelen. Zelfs het zingen in tijden van rampspoed is al eeuwenoud: er is een heus choleralied geschreven, daterend uit 1848.
Het is niet gek dat er grote overeenkomsten zijn tussen deze twee periodes. Volgens historicus Charles Rosenberg verloopt elke epidemie langs een vaste structuur. In het artikel What is an Epidemic? vergelijkt hij deze structuur met een toneelstuk. In de openingsakte komen de eerste verdachte gevallen aan het licht en sterven steeds meer mensen; de ziekte wordt aarzelend erkend. Akte twee beschrijft het onderzoek naar een medische en sociale verklaring en hoe de ziekte zich in een samenleving nestelt. In de laatste akte ontpopt de epidemie zich niet langer als enkel een medische ramp, maar ook als een politieke, maatschappelijke en economische. En omdat de ziekte zich nu ongemerkt in alle dimensies van ons leven heeft doorgedrongen, zal het einde net zo moeilijk vast te stellen zijn als het begin. Niemand zal precies weten wanneer en hoe. Maar dát de epidemie zal eindigen, dat is een “historische wetmatigheid”, aldus Lotte.
Go with the flow
Voor veel mensen zal het moment van vaccinatie of het loslaten van de laatste coronabeperking hét eindpunt van de pandemie markeren. Tegelijkertijd moeten we ons realiseren dat hoewel de medische epidemie dan onder controle is, de effecten van de coronacrisis op maatschappelijk, economisch en politiek vlak nog lang voelbaar zullen zijn in onze samenleving. Dat realiseren de meeste studenten zich best, want toen ik hen vroeg of de coronacrisis een blijvende impact zal hebben, antwoordde 93% met “ja”. Lotte beaamt dit gevoel: “De coronacrisis zal op iedere generatie een andere invloed hebben, maar ik twijfel er niet over dat iedereen het mee neemt naar de toekomst.” Toch zijn de meeste studenten optimistisch over deze toekomst. Dr. Gonneke Stevens (UU, Interdisciplinaire Sociale Wetenschap) kan dit bevestigen. Zij deed onderzoek naar het welzijn van jongvolwassenen in Nederland (16-26 jaar) met verschillende sociaal-demografische achtergronden. “Jongeren hebben niet tot nauwelijks het gevoel dat COVID-19 een invloed heeft op hun gedachten en gevoelens over hun toekomst. Ze zijn zich bewust van de consequenties, maar zien corona echt als een tijdelijke situatie. Ze hebben een sterk vertrouwen in de toekomst, they just go with the flow.”
“Het kan best dat we er nog wel een jaar mee bezig zijn, maar het wordt steeds meer een soort van nieuwe normaal voor jezelf.”
- Student
Het nieuwe normaal
Ik legde de volgende vraag voor aan de wetenschappers en experts die ik in deze serie heb gesproken: “Hoe zien jullie de toekomst voor je?” Hoewel niemand het met zekerheid kon zeggen, heeft iedereen zo zijn eigen ideeën. Zo spreekt studentenpsycholoog Jerre, die ik sprak in het eerste blog, vooral zijn hoop uit: “Er zal zeker een negatieve nasleep zijn, maar ik denk dat, als we weer dingen mogen en de pandemie achter ons ligt, we juist heel mooi en positief de toekomst in kunnen gaan.” Ook Beate, gespecialiseerd in vriendschapsnetwerken, is hoopvol: “Het komt wel weer goed, we hervatten het leven met z’n allen. Ik denk wel dat er een zekere afstand tussen mensen zal blijven. We denken straks twee keer na voordat we elkaar de hand schudden of drie zoenen geven. Het zal best wennen zijn om straks weer alles te mogen, na zo’n lange tijd zonder.”
Een recent artikel in de Volkskrant stelt: “hoe langer we afgezonderd leven, hoe meer we ons daar toch naar gaan vormen. Een gebrek aan sociaal contact is nu de norm.” Biopsycholoog Peter benadrukt daarom dat we goed op onszelf en anderen moeten blijven letten als straks de feestjes weer losbarsten, de collegezalen volstromen en ons sociale leven zich weer ontpopt. Historisch letterkundige Lotte sluit zich hierbij aan: “We willen zo snel mogelijk doen alsof er niks aan de hand is, maar dat is nergens voor nodig.” Een nieuwe roaring twenties vinden de wetenschappers daarom niet realistisch. “De coronacrisis duurt te lang om een roaring twenties te krijgen,” aldus Beate. Ook experimenteel psycholoog Anouk, die ik sprak over huidhonger in het derde blog, is geen fan: “dat kunnen we ons echt niet meer veroorloven. Misschien een duurzamere versie?”
“Ik vind een jaarlijks weekje lockdown helemaal niet zo’n slecht idee: even geen werk, geen winkels, geen sociale verplichtingen, geen onderwijs. Een verplichte week om eens over het leven na te denken.”
- Biopsycholoog dr. Peter Bos
Lessen geleerd
Wereldwijd denken mensen al na over mogelijkheden om de coronapandemie te herdenken, fysiek of digitaal. Dat is goed, want zo staan we blijvend stil bij de levens die COVID-19 heeft genomen, veranderd en beïnvloed. Toch denk ik dat de grootste nalatenschap van de coronapandemie de dingen zijn die we, al dan niet als maatschappij, hebben geleerd. Hoe essentieel onderwijs en zorg is voor ons allemaal. Hoe belangrijk onze vrienden en familie zijn voor ons welzijn en ons geluk. Hoe bevoorrecht wij zijn dat we leven een samenleving waarin we het ons kunnen veroorloven zulke offers te brengen als dat we nu hebben moeten doen. En welke impact wij, de mens, op de aarde hebben. Want, zoals een artikel in de Groene Amsterdammer stelde: “het bewustzijn van het verleden beïnvloedt ons gedrag in het heden en de toekomst.” Dus in plaats van ons te focussen op het collectieve “nieuwe normaal”, kunnen we ons beter afvragen: hoe wil ik dat mijn toekomst eruit ziet?
--
Meer weten over rampen en de impact van catastrofes? Kijk dan de serie 'Wat een ramp' terug.
Hoe gaat het nou echt met onze studenten? Deze serie van vijf artikelen geeft een kijkje in hun wereld ten tijde van corona. Ik ga in gesprek met studenten en wetenschappers, en ga op zoek naar antwoorden, verklaringen en nuttige tips. Welke impact heeft de coronacrisis op het welzijn en de ontwikkeling van studenten? Wat doet het met je als je je vrienden al een jaar niet hebt kunnen knuffelen? Hoe bevalt dat online-onderwijs eigenlijk? En hoe ziet het “nieuwe normaal” eruit?
