Technotopia
Blockchain is een buzzwoord. Vooral bekend van haar meest bekende toepassing: de bitcoin. Een virtuele munt, die vaak wordt geassocieerd met een bubbel of crimineel geld. Maar de blockchain is meer dan de bitcoin. Het is een technologie gegrond in idealisme. “De grootste informatierevolutie sinds het internet” noemde minister Sigrid Kaag het in een toespraak bij het IMF en de Wereldbank dit jaar. Blockchain belooft transparantie, veiligheid en betrouwbaarheid. En dat is voor veel dingen goed. Voor armoedebestrijding, of het opruimen van plastic in de oceanen tegen.
Bestuurskundige prof. Hanna Deleanu analyseert in haar onderzoek het nut en de verwachtingen van blockchain en constateert dat het meer dan een buzzis: “Blockchain geeft individuen de mogelijkheid om te ontsnappen aan het gecentraliseerde vertrouwenssysteem dat we nu kennen.” Dit neemt niet weg dat we kritisch moeten blijven kijken naar van alles dat in het blockchainsausje gegoten wordt.
Blockchain: een zelfcontrolerend logboek
Maar wat is de blockchain? In de kern is het een digitaal logboek dat transacties vastlegt. Dat gebeurt decentraal: er is niet één controleur, iedereen in het netwerk controleert elke transactie, althans, dat doen de computers/accounts in het netwerk.
Een simpele toepassing van blockchain is het overmaken van geld van persoon A naar persoon B. Persoon A geeft in de blockchain aan dat die deze transactie wil verrichten. Iedereen in het netwerk checkt of dit kan: heeft persoon A genoeg geld? Is dezelfde transactie niet eerder verricht? Het logboek van persoon A en het logboek van persoon B worden met elkaar vergeleken. Als iedereen in het netwerk de transactie goedkeurt, wordt er een nieuwe regel, een nieuw blok aan de keten toegevoegd. Dit is voor iedereen zichtbaar, en is onveranderlijk. Dat is de kracht van blockchain.
Het blockchain ideaal
Maar de blockchain heeft ook een groot nadeel. In plaats van één instantie moet iedereen zich met elke transactie bemoeien. Best omslachtig. In sommige gevallen levert die omslachtigheid wel wat op: de mogelijkheid zonder tussenpersoon betrouwbaar overeenkomsten te kunnen sluiten. Handig als je geen vertrouwen hebt in een centrale autoriteit, in een bank of overheid bijvoorbeeld.
In landen waar dat vertrouwen minder is vanwege corruptie of dictatuur, kan de blockchain uitkomst bieden. Het geeft burgers een alternatief voor de bestaande instituten en maakt ze zo minder afhankelijk, legt Deleanu uit. Het is dan ook geen wonder dat de bitcoin ontstond vlak na de financiële crisis in 2008. Het vertrouwen in banken was flink beschadigd, dus ging men op zoek naar alternatieven. Zou zich een nieuwe crisis voordoen, dan zou een nieuwe piek in de populariteit van op blockchain gebaseerde valuta Deleanu niet verrassen.
Met de blockchain kan verkiezingsfraude worden tegengaan, omdat het blockchainnetwerk transparant en toegankelijk is voor iedereen. Stemmen kunnen niet worden weggegooid, verdubbeld of 'verkeerd' worden geteld. Dat betekent niet dat kiesgerechtigden niet meer kunnen worden bedreigd of op andere wijze gedwongen welke stem ze uitbrengen. Het is geen oplossing voor alles, maar pakt een deel van het probleem aan.
Meer dan een hype
Deleanu benadrukt dat de wenselijkheid van de blockchain altijd een kostenbaten-analyse is. Wie alleen maar baten verwacht, zal worden teleurgesteld. Nogmaals, het is een omslachtige methode. En al het rekenen en checken door alle computers in het netwerk kost veel energie. De onveranderlijkheid en openheid zijn bovendien in strijd met het “recht om vergeten te worden.” Als gebruiker van een blockchaintoepassing werk je weliswaar met een pseudoniem, maar de vraag is hoe anoniem je kan blijven als kwaadwillenden dit koppelen aan metadata, merkt Deleanu op. En toezicht in de fysieke wereld, buiten de blockchain om, blijft nodig. Je stem is veilig, maar wie er stemt moet nog steeds worden gecontroleerd.
De waarde van blockchain zit hem vooral in het uitdagen van bestaande machten en de vragen die het oproept over hoe we onze samenleving hebben ingericht. “Blockchain is een goede oefening voor de democratie”, zegt Deleanu. Alleen daarom al moeten we niet na elke mislukte of onnodige toepassing roepen dat de blockchain zelf zinloos is. Gooi het kind niet met het badwater weg.
