De zonnewacht Sunspot Solar Observatory in de Amerikaanse staat New Mexico werd op 3 september overhaast gesloten. Het is al twee weken een mysterie waarom dit gebeurde. Een FBI-woordvoerder voelde zich genoodzaakt te melden dat er geen buitenaardse wezens in het spel zijn. De sluiting van de zonnewacht leidde namelijk al snel tot allerlei complottheorieën op het internet, bericht de NOS. Er wordt gespeculeerd over aliens, een gehackte telescoop en vreemde zonnestormen. De directeur van Sunspot verzekerde uiteindelijk dat de zonnewacht niet is gesloten omdat ze iets met de telescoop hebben gezien, maar wil ook niet zeggen wat er wél is gebeurd.
Het traditionele nieuws overstemmen
Complottheorieën zijn niet alleen in de VS populair, ook in Nederland zijn ze wijdverbreid. De NRC onderzocht een aantal populaire Nederlandse complottheorieën en de sites die ze publiceren. Ze ontdekten dat een aantal onderwerpen zo door complotsites zijn gekaapt dat ze de berichtgeving van traditionele journalistiek overstemmen. Zo heb je de Witte Helmen, Syrische vrijwilligers die slachtoffers proberen te redden na bombardementen. De hulporganisatie is het doelwit van een lastercampagne op internet, waarin ze bestempeld worden als 'terroristen'. Ook zou het feit dat de Witte Helmen hulpgeld uit het Westen ontvangen ze een 'propagandaorganisatie' maken. Dergelijke verhalen over deze organisatie waren het afgelopen jaar op Nederlandse sociale media populairder dan journalistieke stukken: twaalf van de twintig meest gedeelde artikelen veronderstellen een samenzwering rond de hulporganisatie.
Niet allemaal gek
Socioloog Jaron Harambam bevestigt in het NRC-artikel dat complottheorieën wijdverbreid zijn: “Er zijn onderzoeken die laten zien dat 20 tot 40 procent van de bevolking in bepaalde complotten gelooft.” Volgens Harambam moet je deze complotdenkers niet wegzetten als idioten; sommige groepen mensen hebben best terechte vragen en zorgen, en in sommige gevallen hebben complotdenkers zelfs gelijk. Een voorbeeld hiervan is dat Irak is binnengevallen op basis van informatie die later helemaal niet bleek te kloppen. Zo zijn er nog talloze voorbeelden van theorieën die als complot werden weggezet, maar achteraf het toch bij het juiste eind hadden.
Behoefte aan zekerheid
In de lezing 'Complotdenken: zo gek nog niet' stelt prof. dr. Stef Aupers dat het niet vreemd is dat complottheorieën zo populair zijn. Volgens Aupers is complotdenken een algemeen maatschappelijk verschijnsel dat samenhangt met het afnemende vertrouwen in de instituties (bedrijfsleven, politiek, media) van onze samenleving. Het wantrouwen is wijdverbreid: zestig procent van de Nederlanders is het eens met de stelling: 'Tegenwoordig weet je echt niet meer wie of wat je kunt vertrouwen'. Dit wantrouwen zorgt voor veel frustratie en onzekerheid, wat een rijke voedingsbodem vormt voor complottheorieën. Ongenuanceerd, stellig nieuws van complotdenkers biedt daarin een aantrekkelijk alternatief. Complotdenkers weten het immers zeker: er zit iets achter, het is een complot van de macht achter de knoppen. De waarheid staat op losse schroeven, en complottheorieën geven zekerheid.
Op 13 november is er ook een Filosofisch Café over Complottheorieën.
