'Alles of niets': ergens helemaal voor gaan met het risico dat je met niets eindigt. We refereren bijna dagelijks aan 'niets': 'ik zie niets', 'ik heb niets', 'ik kon er niets aan doen'. Soms gebruiken we er andere, verwante woorden voor. Niks, nul, nihil of we hebben het over leegte of afwezigheid. Maar wat is dit 'niets' eigenlijk? Is het de afwezigheid van iets? Kun je 'niets' hebben? Is nul hetzelfde als niets?
Of is niets al iets doordat we er over denken, schrijven of praten? Als we niets conceptualiseren kan het niet meer niets zijn, dan is het iets geworden. Dit is de paradox van de discussie over niets. Zodra je over niets gaat denken is het iets geworden. Drie voormannen van de Utrechtse filosofie bogen in het Filosofisch Café vanuit hun eigen achtergrond hun hoofd over dit illustere thema. Wat heeft niets met alles te maken?
Niet zijnde
De discussie over niets was er al in de oudheid vertelde prof. dr. Keimpe Algra. Hij noemt het voorbeeld van Parmenides, een Griekse filosoof die vond dat je alleen over het zijn kon redeneren, over datgene wat is. Wat niet is, behoort niet tot de kenbare werkelijkheid en is daarmee geen onderwerp van filosofische (of enig andere) discussie. Het 'niets' is ondenkbaar, omdat het niet is, en ons denken alleen gaat over datgene wat is. Hiermee creëerde hij een probleem, want, als je over het niets denkt, dan denk je per definitie over iets. Volgens Parmenides definitie was namelijk datgene wat denkbaar is, altijd iets, en nooit niets. Door het denkbare zo te definiëren, maakte hij het denken van het 'echte' niets dus logisch onmogelijk. Als je ergens over kan denken, dan 'is' het.
Lege verzameling
De theoretische filosofie benadert de boel totaal anders dan de oude Grieken. Prof. dr. Albert Visser legde uit dat een schijnbaar niks, zoals een lege verzameling, toch is. Een verzameling is een aantal dingen bij elkaar, in fysieke, of theoretische zin. Een beetje zoals een lege doos. Ondanks die leegte, is het nog wel een verzameling van niets, dus is het iets. Dat een lege verzameling in zekere zin toch wel iets is, blijkt uit het feit dat je ermee kunt 'rekenen'. Als je een lege verzameling definieert als 0, dan kun je sommetjes maken: 3 X 0 = 0, 3 tot de macht 0 = 1, etc. Het grappige is dat je wel kunt spreken van verschillende soorten lege verzamelingen in de logica: er is de lege verzamelingen van peren (0 peren) , van appels (0 appels), van citroenen (nul citroenen), enz. Maar als je honger hebt, maakt het natuurlijk niks uit of je geen appels of geen peren eet.
Politiek niets
De politiek wordt er regelmatig van beticht dat het over niets gaat. Wat is dit politieke niets dan? Dat is volgens prof. dr. Bert van den Brink alles wat niet politiek relevant is. Iets is politiek relevant wanneer we gemeenschappelijk moeten handelen, maar er een verschil van mening is over hoe te handelen. Denk aan kamervragen over gestrande walvissen, de veronderstelde connectie tussen Anders Breivik, Geert Wilders en terrorisme, de roep om het verbod op vormen van hoofdbedekking die de meesten van ons nog nooit hebben gezien, of algemene pleidooien voor bescherming van de ouderen wanneer alle cijfers laten zien dat juist de ouderen het relatief goed hebben. Het probleem hiermee is dat de meningen zullen verschillen over de de vraag of dit inderdaad politiek irrelevant is. De discussie hierover is eigenlijk een discussie over wat tot het politieke iets hoort, en wat tot het politieke niets.
Aan het einde van de avond concludeerden alledrie de filosofen dat er geen niets is, het is altijd wel iets. En daarmee lijkt de Griek Parmenides toch een heel eind in de goede richting te hebben gezeten.
