Van de protesterende taxichauffeurs op het Malieveld die een gevaar in Uber zien, tot de woedende bewoners in Madrid die vinden dat Airbnb de sociale cohesie in de wijk aantast: niet iedereen is blij met de deeleconomie. Is autoritten of huizen delen toch niet zo sociaal? Volgens prof. dr. Koen Frenken (Innovatiestudies, UU) bestaat er veel onduidelijkheid over wat de deeleconomie precies is. Tijdens het Culturele Zondagen College bracht hij duidelijkheid in het debat en sprak hij over de voordelen en keerzijden ervan: van duurzame winst, tot sociale risico's. Hoe moet de overheid inspelen op de nieuwe initiatieven?
Van politiek links tot politiek rechts, alle partijen omarmen de deeleconomie. GroenLinks benadrukt de milieuwinst, terwijl de VVD vooral kansen ziet voor ondernemers en nieuwe ondernemingen. Amsterdam heeft zichzelf uitgeroepen tot eerste 'sharing city' van Europa, om te benadrukken dat zij achter de deeleconomie staan. In Utrecht gaat de deeleconomie waarschijnlijk zijn toptijd beleven tijdens de start van de Tour de France, voorspelt Frenken: “Via AirBnb kan worden voorzien in de enorme behoefte aan slaapplekken, die hotels nooit allemaal alleen zouden kunnen opvangen.”
Wel/geen deeleconomie
Er is dus lof, maar ook kritiek op de deeleconomie. Volgen Frenken is een duidelijke definitie nodig: “Er is sprake van deeleconomie als consumenten elkaar tijdelijk toegang geven tot hun onderbenutte goederen.” Dat kan duurzame winst opleveren: zo hoeven er door Peerby minder goederen geproduceerd te worden en door Snappcar kan het aantal autoritten enorm dalen. Door de positieve klank van het woord 'deeleconomie' gaan steeds meer bedrijven zich profileren als onderdeel daarvan, maar dat is niet altijd terecht. Als je je huis verhuurt via Airbnb omdat je tijdelijk op vakantie bent is dat deeleconomie: jouw tijdelijk onbenutte woonruimte wordt benut. Maar als je een extra huis hebt dat je het hele jaar door verhuurt, run je een verkapt hotel.
Verwarrend is dat bedrijven soms meerdere diensten aanbieden, die niet allemaal onderdeel zijn van de deeleconomie. Zo is een taxiritje via het platform Uber alleen onderdeel van de deeleconomie wanneer de taxichauffeur die rit toch al zou maken. Dat is vaak niet het geval bij de op-afroep taxidienst UberPop. UberPool (ook onderdeel van Uber, nu alleen nog in San Francisco) is wel een mooi voorbeeld van de deeleconomie: daarbij geef je bij een taxirit aan dat andere mensen kunnen meerijden, zodat de drie anders lege stoelen op de achterbank toch worden gebruikt.
Machtige platforms
Een veel gehoorde kritiek op de deeleconomie is dat bedrijven als AirBnb en Uber veel winst maken, terwijl ze zich profileren als sociale dienst. Volgens Frenken is dat niet erg: het 'delen' in deeleconomie slaat op het delen van goederen, niet het delen van de winst. Wel is het zorgelijk dat enkele platforms de macht in handen hebben, doordat er nog niet veel keus is tussen deelplatforms. Ze fungeren als bemiddelaar tussen de zelfstandige en zijn klanten. Maar anders dan wanneer je werkt bij een bedrijf en sociale zekerheden hebt, betaalt Uber niet door als je ziek bent. En wat als je al je inkomsten verdient via AirBnb en je er vanaf gegooid wordt? Je bent dan in één klap al je inkomsten kwijt en je contact met klanten. Een grotere diversiteit kan er in de toekomst voor zorgen dat mensen minder afhankelijk zijn van één inkomstenbron.
Regulering van de deeleconomie
De nieuwe platforms brengen ook nieuwe dilemma's met zich mee. Hoe zorg je dat delen sociaal blijft en geen overlast verzorgt? Amsterdam komt als eerste met regels om te zorgen dat appartementen geen hotels worden. Je mag je huis maximaal 60 dagen per jaar verhuren, en er moet ook toeristenbelasting worden betaald. Maar controle hierop blijkt lastig, en de vrijwillige 'belastingknop' op de Airbnbsite is ook omslachtig. “Verheerlijkt de deeleconomie zwart werk?” vraagt iemand uit het publiek. “Nee,” zegt Frenken, "net als delen is ook zwart werk van alle tijden. Dat dat tegenwoordig via platforms gaat, betekent juist dat er meer toezicht op komt. En het betekent dat wat eerst zwart gebeurde wellicht in de toekomst meer gereguleerd wordt."
Niet iedereen kan meedoen
De deeleconomie groeit snel doordat iedereen die een profiel aanmaakt zijn auto, appartement of goederen online kan aanbieden. Een vraag die Frenken opwerpt is of iedereen in gelijke mate kan profiteren van de deeleconomie. Als je niet zo sociaalvaardig bent, krijg je al snel negatieve reviews en kan je op die manier worden uitgesloten van de deeleconomie. De deeleconomie lijkt daarom vooral te werken voor mensen die zich sociaal goed kunnen redden.
De deeleconomie staat nog in zijn kinderschoenen, maar heeft veel potentie. Frenken heeft er vertrouwen in dat die gezond volwassen kan worden. En dan is de deeleconomie een prachtig voorbeeld van een nieuwe, duurzamere economie.
Kijk de lezing van Koen Frenken terug.
