Dit artikel valt onder het Dossier: Voeding en gezondheid en luidt het drieluik 'Movies: Science and the city' in.
Samen met Utrechtse politici, ondernemers en wetenschappers duiken we filmtheater 't Hoogt in om aan de hand van documentaires ideeën op te doen ter verbetering van de stad. Deze keer was het uitgangspunt Forks over Knives(trailer) en discussieerde het publiek na afloop met ir. Hetty Linden (directeur Volksgezondheid, gemeente Utrecht, prof. dr. Renger Witkamp (Hoogleraar Voeding en Farmacologie, WUR) en Julia Visser van Youth Food Movement Utrecht (YFMU). Een ergerlijke film kan soms laten zien hoe het niet moet en toch een goede boodschap hebben.
Extreem
Forks over Knives is een uitgesproken documentaire die stelt dat veel van de ziektes die ons in het Westen treffen, zoals obesitas, kanker en hart- en vaatziekten, kunnen worden beheerst en zelfs worden omgekeerd door het juiste dieet. Gedurende 90 minuten komen een aantal grijze oude mannen in witte jassen en hun patiënten aan het woord om te vertellen dat vlees- en melkproducten uit ons dieet moeten. Een volledig plantaardig dieet zonder bewerkte en voorverpakte voedingsmiddelen is het gezonde alternatief.
Voorstanders van een veganistisch dieet waren laaiend enthousiast over de film, net als veel (Amerikaanse) bezoekers, die inzagen dat ze door hun levensstijl te veranderen een bypassoperatie kunnen voorkomen. Wetenschappers leverden kritiek, want feit en fictie lopen in de documentaire door elkaar heen. De nuchtere Nederlandse bezoekers bij ons in de zaal ergerden zich aan de propagandatoon en het Amerikaanse sausje (“real men eat vegetables!”). De boodschap van de film werd zo vaak herhaald dat je er bijna recalcitrant van wordt en richting de McDonald's sprint.
Voeding is veelzijdig
“Deze film was niet te doen” aldus Julia Visser. Alwetende grijzende doktoren die belerend hun vinger heffen, werken volgens haar niet. YFMU probeert gezond eten juist positief te benaderen door activiteiten te organiseren waarin verschillende aspecten van voeding en gezondheid aan de orde komen. Bijvoorbeeld een gezamenlijk diner van voedsel dat anders weggegooid zou worden. Maar ook aspecten als dierenwelzijn en economie komen aan de orde.
Ook hoogleraar Voeding en Farmacologie Renger Witkamp had moeite om in zijn stoel te blijven zitten, maar benadrukt dat ondanks een paar onjuistheden Forks over Knives wel degelijk een punt heeft. Een dieet gebaseerd op plantaardig voedsel, met weinig geraffineerde suikers en minder vlees- en melkproducten is gezonder. Dierlijke eiwitten helemaal bannen is dan weer overdreven. “Maar,” zo zegt hij, “extreme standpunten in de voeding doen het goed bij het publiek.” Kijk maar naar Kris Verburgh met zijn boek DeVoedselzandloper, waarin brood de grote boosdoener is, en Rens Kroes met haar bestseller Powerfoods, waarin 'superfoods' centraal staan. Genuanceerde standpunten, zoals 'eet met mate', slaan minder aan. Daarbij komt dat een antwoord op de vraag 'wat is gezond eten?' lastig te geven is. Dat verschilt per individu en een voedingsmiddel is meer dan een opsomming van de individuele nutriënten. Toch is ondanks alle wetenschappelijke inzichten van de afgelopen jaren de schijf van vijf zo slecht nog niet als richtlijn voor je dieet.
Wie doet wat?
Afgelopen vrijdag presenteerde de WRR het rapport 'Naar een voedselbeleid', dat een alternatief moet zijn voor het huidige landbouwbeleid. Een belangrijke aanbeveling daarin is dat Nederland minder vlees en zuivel moet produceren en consumeren. Dat sluit mooi aan bij Forks over Knives. Opvallend was dat in het rapport ook werd gesteld dat de overheid meer moet doen om gezond eten te stimuleren. Hetty Linden legt uit dat het beleid in de stad is gericht op het ondersteunen van gezonde voedingsinitiatieven die opkomen in de wijken. Ze vindt wel dat de nationale overheid een steviger standpunt moet innemen richting de voedingsmiddelenindustrie. Want waarom mogen zij overal zoveel vet, zout en suiker aan toevoegen? Milieuorganisatie Natuur en Milieu pleitte in respons op het WRR rapport voor het afschaffen van de btw op groente en fruit en het verhogen van de btw op vlees naar 21%. Veel mensen in de zaal waren het daar mee eens.
Volgens Julia Visser is regulatie een stap in de goede richting, maar mag het nooit een vervanger zijn van de eigen verantwoordelijkheid van de consument. Toch is het maken van de juiste gezonde keuze niet altijd gemakkelijk. Zeker niet voor mensen met een lager inkomen in achterstandswijken. Het blijkt dat zij meer afstand moeten afleggen naar winkels met gezonde producten, terwijl ongezonde snacktentjes dichter bij zijn dan in wijken meer welvaart. De mens is van nature lui ingesteld. Als gezond eten teveel moeite kost, is dat een stap te ver. Soms is dan een duwtje in de rug nodig, en dat kan voor sommigen – zoals deze filmrecensent - een film als Forks over Knives zijn.
Duurzaam en gezond
Op 3 november draaien we de documentaire Ecopolis, over een Finse professor en een Chinese magnaat die allebei de stad opnieuw willen uitvinden. De Chinees denkt aan het grootste, meest ecologische gebouw op aarde. De Fin denkt aan een schone 'laboratoriumstad' in een vallei buiten Beijing. Gaan technologie en duurzaamheid wel samen? Is dat een democratische ontwikkeling? We gaan napraten over de duurzame en slimme stad met prof. dr. Albert Meijer van Bestuur en organisatiewetenschappen aan de UU, wethouder milieu en duurzaamheid van de Gemeente Utrecht Lot van Hooijdonk en met Keimpe de Heer van Rotslab.
Wil je meer weten over een duwtje in de rug om de gezonde en duurzame keuze makkelijker te maken? Kom dan a.s. donderdag naar de Duurzame 100, waarin we het gaan hebben over 'nudging'.
