Is de discussie over Zwarte Piet het resultaat van gekwetste individuen met lange tenen of van een breed gedragen onderhuidse spanning die eindelijk boven is komen drijven? Deze vraag werd onlangs besproken door psycholoog prof. dr. Chantal Kemner, historisch econoom dr. Harro Maas en Harm Oving in het Science Café van Studium Generale.
Stereotype
Kemner benadrukt dat de discussie rondom Zwarte Piet erover gaat dat mensen gekwetst worden door een stereotype dat van hen wordt neergezet. Hier kan Kemner zich als vrouw goed in verplaatsen, aangezien ze dagelijks stereotypen van vrouwen tegenkomt waar zij het ook niet mee eens is. Geportretteerd als schaars geklede seksbom in een bushokje, als huisvrouw in de Intertoys-catalogus, of als extreem type in een sketch-show, is de vrouw regelmatig onderwerp van stereotypering. Zo worden vrouwen ook een beetje belachelijk gemaakt, maar Kemner benadrukt dat ze zich hierdoor niet steeds beledigd kan voelen. Ze stelt: “Als je overal werk van wil maken is het bijna niet leefbaar meer.” Natuurlijk staan deze stereotyperingen niet los van de maatschappelijke context. Zowel vrouwen als mensen met een donkere huidskleur worden sociaal-economisch achtergesteld, en dat maakt de stereotypen extra pijnlijk. De reden dat Zwarte Piet extra opvalt, is wellicht dat we dit stereotype maar één keer per jaar tegenkomen, terwijl vrouwen dagelijks te maken krijgen met belachelijke typeringen.
Emancipatie
Maar niet iedereen reageert even sterk op een belediging. In haar onderzoek naar het baby- en peuterbrein, ziet Kemner dat sommige kinderen zich van nature sneller gekwetst voelen dan anderen. Zou het dan zo zijn dat het stereotype van Zwarte Piet alleen enkele individuen raakt, terwijl de meerderheid er geen probleem mee heeft? Harro Maas benadrukt dat de link met 'zwarte' slavernij de kwestie complexer maakt. De discussie die nu gevoerd wordt is ook een teken van emancipatie en heeft te maken met de positie die mensen hebben in de Nederlandse maatschappij.
Loket voor gekwetsten
Een punt blijft dat veel mensen zich gekwetst kunnen voelen door uiteenlopende stereotyperingen. Moeten al deze mensen zich bij een loket kunnen melden, of moeten we allemaal gewoon een dikkere huid kweken? Harm Oving stelt dat we meer moeten benadrukken dat Zwarte Piet een cultureel fenomeen is, dat voortkomt uit een historische context. De periode van slavernij is een zwarte bladzijde in ons verleden, maar deze kunnen we niet simpelweg uit de geschiedenisboeken scheuren. Het mag in ieder geval nooit de bedoeling zijn dat mensen zich persoonlijk beledigd voelen, maar we kunnen ongevoelige stereotyperingen ook niet simpelweg uit de geschiedenis wissen. Is emancipatie dus ook het ontwikkelen van hardheid, een kwestie van je wapenen tegen beledigingen?
