Stof tot nadenken
Door de complexiteit van het productieproces voelt niemand zich er meer verantwoordelijk voor. In de vijfde lezing in de reeks Stof tot nadenken pleitten Ronald Gijsbertsen (actieonderzoeker en directeur SOMO) en Bas van Abel (creative director, Waag Society) daarom voor ontvreemding.
The diffusion of responsibility
Producten zoals smartphones, spelcomputers en laptops bevatten allen tantaal, dat uit coltanerts gewonnen wordt. Deze erts wordt gedolven in onder andere Congo, vaak onder erbarmelijke omstandigheden. Het wordt bovendien gebruikt om de wapenstrijd met buurland Rwanda te financieren. Vervolgens worden het erts bewerkt tot tantaal, dat gebruikt wordt bij de productie van elektrolytische condensatoren. De diverse componenten worden daarna voor minimumloon en onder zware werkdruk in elkaar gezet in fabrieken. Foxconn, waar onder andere de iPhone wordt geproduceerd kwam onlangs in het nieuws vanwege de slechte werkomstandigheden. Het product wordt in de westerse wereld met extreme winst verkocht.
Hoe kan dit? Volgens Gijsbertsen komt dit door de complexiteit van de productieketen. Het is te vergelijken met wat in de sociologie wordt gezien als The diffusion of responsibility: de verspreiding van verantwoordelijkheid. Bij het zien van een ongeluk of onrecht zijn mensen minder geneigd naar voren te stappen wanneer er anderen bij zijn, dan wanneer zij alleen zijn. Men gaat ervan uit dat een ander het wel oplost, of dat het niet ernstig is aangezien niemand anders reageert. Ditzelfde zien we gebeuren bij de productie van elektronica: wie is er verantwoordelijk en voor wat?
Van consumeren naar creëren
Duurzaamheid en fairtrade zijn helemaal hip. Je lifestyle wordt niet alleen meer bepaald door de producten die je hebt, maar ook door de productiewijze. Moest je vroeger naar een speciale ecowinkel voor biologische producten, tegenwoordig heeft elke supermarkt een duurzame en eerlijke lijn producten. We worden steeds kritischer op de herkomst en het productieproces van de materialen en goederen die we kopen. Maar is dit voldoende?
Gijsbertsen en Van Abel pleitten voor een rigoureuze verandering van onze omgang met producten en ons begrip van 'bezit'. We moeten ontvreemden van onze arbeid, wat betekent dat we weer moeten weten waar ons product vandaan komt. Een manier om dit te doen is om weer zelfdingen te gaan maken. De recente ontwikkelingen op het gebied van 3D-printen maken het mogelijk om zelf producten te bouwen. Het productieproces wordt daarmee lokaal en toegankelijk gemaakt. If you can't open it, you don't own it: je bezit een product pas als je het kunt openmaken, aanpassen en repareren.
We moeten dus niet meer consumeren maar creëren. Dit vereist een omslag in ons huidige economische systeem. Gijsbertsen en Van Abel benadrukken dat dit niet van de ene op andere dag zal gebeuren, daarvoor zit het huidige systeem te diep verankerd. Willen we echter eerlijke handel, dan moeten we the diffusion of responsibilityverbreken. De lezing van Ronald Gijsbertsen en Bas van Abel kun je hier terugzien. In de volgende en laatste lezing in deze reeks (op 5 november) kijken we naar religieuze verering van materiaal tegenover de wegwerpcultuur met prof. dr. Birgit Meyer (religiewetenschappen, UU) en Christien Meindertsma (vormgever). Mis het niet!
