Platte beelden

'In vijftig jaar tijd is er bijna niets veranderd in de representatie van de vrouw in media', aldus Tim Vermeulen, docent Cultuurwetenschappen en Theorie aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Dit lijkt op het eerste gezicht misschien niet zo, totdat narratief en beeld uit elkaar gehaald worden. Vermeulen geeft de film All that heaven allows uit 1955 als voorbeeld van een film waarbij het narratief ons vertelt dat de vrouwelijke hoofdpersoon krijgt wat zij wil en nog lang en gelukkig leeft, terwijl de beelden harde kaders scheppen en een vrouw tonen die opgesloten zit in haar eigen huis.

Vijftig jaar later is hetzelfde aan de hand, hoewel de rol van beeld en narratief omgedraaid zijn. De vrouwen in Desperate Housewives lijken vrij, afgaande op de beelden: je ziet open kaders waardoor de vrouw zich vrij kan bewegen en de vrouwen kleden zich onafhankelijk. Toch zegt het verhaal dat de vrouwen alles behalve vrij zijn. Met elke vrouw die Wisteria Lane verlaat (de straat waar de serie zich afspeelt), gebeurt iets naars. Een ongeluk, ziekte of mislukking volgt. Wat is er toch mis met de vrouw in de media?

Als je het over vrouwen in de media hebt, gaat het al snel over seks. Op tv, internet en in blaadjes worden vrouwen vaak geassocieerd met of gebruikt voor seks. Sex sells. So what? Bij het derde en laatste Grote Media Debat ging het om seks en sekse.

Het probleem
Er is wel degelijk een probleem volgens prof. dr. Liesbeth Woertman, die de relatie tussen seksualiteit en lichaamsbeeld onderzoekt. Het beeld van de vrouw in de media is eendimensionaal en ook seks is niet in al zijn facetten te zien. Er is niet eens sprake van seks, volgens journaliste Marian Donner, maar enkel van geobjectiveerde naaktheid: 'We worden gereduceerd tot ons lichaam.' Het gevoel en de menselijkheid ontbreekt. Door het lichaam als object te zien, komen we steeds verder van onszelf af te staan, omdat de beelden ons vervreemden van onszelf.

Het probleem wordt concreet in jongeren die steeds onzekerder over hun lichaam zijn. Voordat zij fysiek in aanraking komen met seks, vormen jongeren een beeld van het fenomeen op basis van de beelden, zegt Woertman. De beelden tonen ons een ideaalbeeld van het lichaam dat niet te bereiken is. Dat zou niet zo'n probleem zijn als er een paar van die beelden per dag langs zouden komen, maar het zijn er zoveel dat we de meeste niet eens bewust waarnemen. De hoeveelheid maakt het onmogelijk bij elk beeld stil te staan en te bedenken dat de beelden de werkelijkheid niet representeren. Het ideaal wordt er stevig in gehamerd. Durf je als zestienjarige dan nog maar eens bloot te geven in de douche na het sporten.

Mediawijsheid
Moeten we op middelbare scholen, of misschien al op basisscholen, het vak 'mediawijsheid' invoeren? Dat creëert in ieder geval bewustwording en maakt meer ruimte voor het erkennen van de afstand tussen werkelijkheid en beeld. Donner zou dit een verstandig idee vinden, 'maar de invulling zou erg moeilijk zijn'. Ook Vermeulen vindt het geen gek idee, maar ziet dezelfde beren op de weg. Vermeulen merkt er wel bij op dat het vak 'mediawijsheid' misschien niet noodzakelijk is. Op internet en in sociale media zijn al veel verschillende perspectieven te vinden en zo hier en daar vind je wel degelijk ook kritiek en reflectie op de huidige beeldcultuur.

Aandachttrekkerij
We kunnen ook heel anders naar de hele discussie kijken. Filosoof prof. dr. Bas Haring, neemt in zijn column het perspectief aan van de bioloog. Zo bezien faciliteren de media een heel fundamentele behoefte van elke soort die verdeeld is in twee seksen. Waar mannetjes en vrouwtjes DNA moeten uitwisselen, moet er aandacht getrokken worden. In het geval van de mens moeten de mannetjes meestal hun best doen de aandacht van de vrouwtjes te winnen. Zouden de media niet meer zijn dan een manier om aandacht te trekken? Haring trekt zijn stelling nog meer naar het extreme: de media maken seks mogelijk. Of hij gelijk heeft is de vraag. Het is in ieder geval een stelling om over na te denken.

Lezing gemist? Hier kun je het derde Grote Media Debat terugzien.