Encyclopedie van de angst
Van bovenaf gezien was het op een bepaalde manier een mooi gezicht. Een massa mensen die, alsof het gechoreografeerd was, plotsklaps in alle richtingen uiteendijde. Vanaf de grond bekeken was er van schoonheid weinig sprake. Vanuit dat perspectief is 'angstaanjagend' een beter woord om de verstoring tijdens de dodenherdenking op de Dam te beschrijven. Uiteindelijk was er eigenlijk niets aan de hand. Slechts een gek die begon te schreeuwen. Desalniettemin schrokken mensen en drongen beelden en gevoelens zich aan ons op die herinnerde aan Koninginnedag 2009. Paniek veroorzaakte paniek die paniek veroorzaakte. Pas toen de ceremoniemeester verklaarde dat iemand onwel geworden was, keerde de rust weer. Alle paniek lijkt achteraf tegelijkertijd overdreven en begrijpelijk. Wat zegt dit over onze collectieve angst, mocht er zoiets bestaan?
Autonomie van de angst en 'a freefloating character'
Prof. Frank Furedi gaf tijdens zijn lezing bij Studium Generale zeven regels die volgens hem angst in West-Europa definiëren. De eerste sluit nauw aan bij de commotie die tijdens Dodenherdenking ontstond: angst wordt steeds meer een autonoom probleem. Tegenwoordig is angst lang niet altijd het product van een object. Angst door een gevoel van onveiligheid staat los van de de facto veiligheid. Het overgrote deel dat wegvluchtte had geen idee waarom. Volgend jaar zal meer politie en beveiliging ingezet worden rondom de Dodenherdenking, net zoals er afgelopen Koninginnedag zichtbaar meer politie en beveiliging aanwezig was. Meer blauw op straat betekent een groter gevoel van veiligheid. Meer politie kan niet voorkomen dat iemand weer iets raars gaat doen, maar wel het kan wel de angst daarvoor verminderen. Op die manier pakt de politie de autonomie van de angst aan, door ze te erkennen en er naar te handelen. Zoals gezegd, het gevoel van veiligheid staat los van de factoveiligheid.
De autonome angst kan zich hechten aan een steeds andere inhoud. Prof. Furedi's tweede regel formuleert dit principe. Angst in onze cultuur heeft 'a diffused freefloating character that can attach itself to a wide range of experience' . Er is niet iets waar we steeds angst voor hebben, we hebben angst en de inhoud ervan kan met de dag verschillen. Eerst hadden we angst voor terrorisme vanuit radicaal islamitische hoek. Na Koninginnedag 2009 bleek ook bij mensen zonder ideologie wel eens een steekje los te kunnen zitten. Elke gek zou zomaar iets raars kunnen doen. Onze angst lijkt verschoven naar angst voor op zichzelf staande gekken. Tijdens de Dodenherdenking manifesteerde deze angst zich door zo'n opzichzelfstaande 'gek', gekleed als orthodoxe jood.
De opzichzelf staande 'gekken' zijn misschien gevaarlijker dan die met een ideologie. Niet vanwege het leed dat zij direct veroorzaken, maar door het effect van hun daden op een samenleving. Van puber tot opa, van wit tot zwart, iedereen kan voldoen aan het profiel van een gek. Het wantrouwen van mensen richt zich niet meer op een bepaalde groep, wat het effect van terrorisme is (en uiterst onwenselijk), het kan zich nu tegen iedereen keren.
Publieke en private angst
Prof. Furedi maakt ook een onderscheid tussen private angst en publieke angst. Private angst is individuele angst. Publieke angst is angst gedeeld door een sociale groep. Publieke angst kan bijdragen aan de sociale cohesie van een samenleving. Zou dit voordeel misschien niet opgaan voor de angst voor de op zichzelf staande gek? Waarschijnlijk niet vanwege de aard van onze publieke angst. Inherent aan de angst voor gekken is namelijk dat iedereen aan het profiel kan voldoen. Op Koninginnedag was het een kale blanke man, tijdens Dodenherdenking een orthodoxe jood en bij de volgende publieke bijeenkomst zou het wel eens die persoon naast je kunnen zijn. Als we allemaal bang zijn voor hetzelfde, namelijk elkaar, dan is de cohesie ver te zoeken.
Wil je de lezing van Frank Furedi en de andere lezingen in de angstreeks terugzien? Kijk dan op de website van Studium Generale: www.sg.uu.nl.
