Encyclopedie van de angst
Angst is cultureel en historisch bepaald – een van de prikkelende stellingen van prof. Frank Furedi (Sociologie, Kent University) in zijn lezing voor de serie Encyclopedie van de angst. Als dat zo is, wat is dan de angst die hoort bij onze tijd en cultuur? Daar is geen eenduidig antwoord op te geven. Misschien is dat juist wat moderne angst kenmerkt.
Tegenwoordig zien we angst alleen maar als iets wat we moeten bestrijden en waar we zo snel mogelijk van af willen. Vier-, vijfhonderd jaar geleden was angst niet per se iets negatiefs. Denk maar aan het woord 'godvrezend', een eigenschap die nastrevenswaardig was en hoog werd geacht. Ook de inhoud van de angst verandert in de loop van de tijd en onder invloed van cultuur. In de eerste helft van de twintigste eeuw heerste de angst voor werkloosheid, later was er de atoombom.
Wat is het symbool van angst in de eenentwintigste eeuw? Het is niet moeilijk een aantal hot topics op te noemen: van terrorisme, klimaatverandering en veiligheid tot overgewicht bij kinderen. Maar er is niet één allesoverheersende angst aan te wijzen. Kan dat misschien pas over een aantal decennia, als historici de benodigde distantie hebben om zich uit te spreken over constanten? Of is de versplintering van de angst juist een kenmerk van deze tijd?
Frank Furedi is overtuigd van het laatste. Ieder van ons heeft tegenwoordig zijn eigen angst. Angst, kun je zeggen, is gedemocratiseerd. Dat heeft echter bepaalde gevolgen waar je in eerste instantie niet aan denkt. Het delen van een grootse angst, zoals voor de atoombom, verenigt de mensen. Individuele angst verdeelt de mensen juist.
Hebben we dan te maken met angst die geen object heeft, een soort existentiële angst zoals waar Hans van Stralen over sprak? Nee, dat niet. Want de hedendaagse angst is wel versplinterd en losgezongen van één specifiek object, ze kan zich overal even makkelijk aan hechten. Op maandag lezen we over een aanslag, dan zijn we bang voor terroristen, op dinsdag lezen we over overstromingen en zijn we bang voor het klimaat, zegt Furedi schertsend. Angst is de bril waardoor we naar de wereld kijken.
Tijd om het heft weer in eigen hand te nemen, zegt Frank Furedi. Durf risico's te nemen. De mens doet zichzelf tekort door zich op te stellen als een zwakkeling die gebukt onder angst door het leven gaat. Maar kunnen individuen op tegen een Cultuur van angst, laat staan een Politiek van angst? Volgende week, in de laatste lezing in deze serie gaat wetenschapsfilosoof prof. Arthur Petersen in op angst als instrument in wetenschap en beleid. Ongetwijfeld zal hij ook ingaan op de vraag hoe individuele burgers zich kunnen weren in een cultuur van angst.
Kijk de lezing van Frank Furedi terug of ga naar de programmapagina voor de andere lezingen in deze serie.
