Levenskunst
Zoniet voor de Franse filosoof Michel Foucault (1926-1984). Beide hebben te maken met vrijheid en de machtsverhoudingen die op die vrijheid inwerken, zo vertelde prof. dr. Joep Dohmen in zijn lezing 'Het leven een kunstwerk' in de serie Levenskunst.
Na een schets van het leven van Foucault en een duiding van zijn filosofische werk, kwam de vraag naar Foucaults levenskunst aan de orde. Foucault is verantwoordelijk voor de wedergeboorte van de levenskunst als filosofisch thema, een reus zonder wie we tegenwoordig anders over ons leven zouden denken, aldus Dohmen.
Foucaults levenskunst vindt zijn basis in de klassieke filosofie, een praktische ethiek die de zelfzorg in het middelpunt plaatste. De zorg voor zichzelf was ook meteen een publieke moraal, want de zorg voor de ander zat daarin besloten. Maar wat betekent die zorg voor jezelf? En hoe zit het met die vrijheid en de machtsverhoudingen?
Het doel van de moderne levenskunst is vrijheid. Maar wel vrijheid in de praktische zin van het woord, die uitgeoefend wordt het leven. 'Vrijheidspraktijk' noemt Foucault deze vorm van levenskunst. Vrijheid is onlosmakelijk verbonden met genoemde machtsverhoudingen. Zonder vrij te zijn van onderdrukking kun je niet beginnen je leven vorm te geven, en zodra je je leven gaat vormgeven, stuit je op de inmenging en regels van anderen. Vrijheid is altijd gesitueerd. Dat is de grote uitdaging van de levenskunstenaar: hoe ga je om met alle regels, codes en wetten die de moderne maatschappij reguleren.
Hoe ziet dat eruit? Verschillende vragen zijn aan de orde. Wat bedreigt het meest de vervulling van je leven? Dat verdient de meeste zorg. Voor de een is dat zijn lichaam, voor de ander zijn relaties. Voor de klassieke filosofen was lustbeheersing het belangrijkst, voor christenen de zonde. Vervolgens: hoeveel speelruimte heb je bij het in de praktijk brengen van je vrijheid? Hoe werken al die codes en regels op je in? En hoe pak je het aan? Welke middelen gebruik je? Bijvoorbeeld dialoog, meditatie of therapie. De middelen die je kiest zijn natuurlijk afhankelijk van je doel. Wat wil je met je leven? Genot, confrontatie, harmonie? Wat voor kunstwerk wil je maken?
Het lijkt nu alsof elke invulling, elk doel even goed is. Maar Foucault geeft ook aan wat voor hem een goede levenskunst inhoudt. Wanneer is een leven een kunstwerk? Voor Foucault is daarbij openheid en vitaliteit essentieel. Het kunstwerk dat het leven is moet je steeds herscheppen. Maar je moet het in eerste instantie zélf doen.
(Wil je de hele lezing terugzien? Dat kan via deze pagina.)
