Voor haar stage bij Studium Generale onderzocht Floor van der Hout hoe de ideale universiteit van de toekomst eruit zou moeten zien. Door de vinger op de zere plek te leggen van het huidige onderwijs en onderzoek, maar vooral ook door goede, inspirerende voorbeelden aan te halen van hoe het ook zou kunnen.

Het onderwijs van de toekomst

“Het hoorcollege is dood” kopte DUB een tijdje terug. “Hoorcolleges waarin een docent in een monoloog de stof uit het boek nog eens dunnetjes herhaalt, hebben hun langste tijd gehad”. Ook uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat je veel meer leert van actievere vormen van onderwijs als discussiegroepen, zelf doceren of het direct toepassen van kennis in de praktijk. Daarnaast biedt nieuwe technologie ruimte voor nieuwe vormen van kennisoverdracht. Hoe willen we dat het onderwijs op de universiteit van de toekomst gegeven wordt?

'De optimale mix'

Laten we beginnen met de visie van onze eigen universiteit op het verbeteren van het universitair onderwijs. In het 'strategisch plan 2012-2016' van de Universiteit Utrecht, valt op dat er vooral wordt gesproken over het aantal contacturen, de uitbreiding van honours programma's en ICT-innovatie. In 2016 moet elke opleiding een 'optimale mix van onderwijsvormen' bieden met zoveel mogelijk kleinschalig onderwijs. Wat die 'optimale mix' precies inhoudt, wordt niet echt duidelijk. Volgens de bestuurders zou het Utrechtse Onderwijsmodel zich al onderscheiden van het onderwijsmodel van andere universiteiten omdat het zo kleinschalig en activerend is. Dat staat natuurlijk mooi in een glanzende reclamebrochure met breedlachende studenten, maar in de praktijk ervaren veel studenten het onderwijs niet altijd als activerend, en vaak al helemaal niet als kleinschalig. Bij studies als psychologie en rechten worden honderden studenten bij elkaar in een collegezaal gepropt. Dan voel je je al snel een nummer.

"Een beetje anders"

Gelukkig wordt er binnen bepaalde opleidingen door studenten en docenten kritisch nagedacht over deze thematiek. Ik vroeg een aantal studenten van Gender Studies hoe zij het onderwijs op de universiteit ervaren en hoe het ideale onderwijs eruit zou moeten zien. “Bij gender studies werken we een beetje anders,” legt één van hen uit. De docent introduceert een onderwerp, waarna een groep studenten hier een presentatie over geeft aan de hand van opgegeven literatuur. “Het is veel interactiever en studenten zijn betrokken. Voor mij werkt het heel goed, want ik besteed meer aandacht aan de teksten omdat we erover discussiëren tijdens het college.”

De juiste balans

“We werken ook in kleine groepen” zegt een ander “zo heeft elke student meer input”. Toch vinden de studenten niet dat kleinschalig onderwijs per definitie beter is dan grootschalig onderwijs: “De vorm waarin je passief naar een docent luistert die een inspirerend verhaal vertelt, kan ook heel goed werken. Het hoeft niet de hele tijd interactief te zijn. Je moet de juiste balans vinden”. Wel is ruimte voor interactie en discussie na afloop van zo'n hoorcollege een must.

Geen hiërarchie

Zoals het een goede genderstudent betaamt zijn ze ook erg bezig met het analyseren van machtsverhoudingen binnen de universiteit en zouden ze het liefst zien dat de hiërarchie tussen docent en student doorbroken wordt. “In Spanje gingen we na het college naar een bar met de docenten. Dat creëert een informele sfeer waardoor studenten enthousiast en toegewijd werden. De relatie tussen docent en student zou gelijk moeten zijn”.

Zelforganisatie

De studenten zijn erg te spreken over één van hun cursussen, waarin de studenten zelf een groot aandeel hebben in het vormgeven van het onderwijs. “In het begin van de cursus, komen we bij elkaar om te beslissen wat voor literatuur we willen lezen, hoe we becijferd willen worden en of we elkaar binnen of buiten de universiteit willen ontmoeten. Op deze manier is er minder afstand tussen student en docent en wordt mijn input als student ook gewaardeerd. Het is erg belangrijk dat het niet van tevoren vaststaat wat we moeten leren.” Wanneer studenten zelf vragen om bepaalde kennis, is er meer motivatie om te leren en sluit de kennis beter aan bij vragen waar de studenten mee zitten. Het meedenken over de cursus geeft ze zelfvertrouwen en een groter verantwoordelijkheidsgevoel. Een groep studenten en docenten kan dan een gemeenschap worden waarin kennis niet wordt overgedragen van docent op student maar waarin studenten en docenten samen tot nieuwe vragen en kennis komen.

Groepsdynamiek

Een andere student benadrukt dat de onderlinge sfeer erg belangrijk is wanneer je onderwijs op deze manier vormgeeft. Komt iedereen even vaak aan het woord in de discussie of zijn er een paar met een grote mond die de hele tijd het woord voeren? Eén van de sessies van de cursus wordt dan ook gewijd aan het bespreken van de groepsdynamiek. Dat maakt de studenten bewuster van hoe ze zich binnen de groep gedragen en welke verschillende rollen de studenten op zich nemen. “Het heeft ook veel met de ruimte te maken”, vertelt een van de studenten, “wanneer je de inrichting van het lokaal veranderd, doet dat al veel met de groepsdynamiek. Zet bijvoorbeeld alle stoelen in een cirkel, in plaats van in rijen achter elkaar waarbij één iemand voor de klas staat de praten.”

Critical pedagogy

De genderstudenten zijn niet de enige die pleiten voor een ander soort onderwijs. Grondleggers van de 'critical pedagogy' beweging streden in de jaren 70 al tegen het traditionele onderwijs: "it transforms students into receiving objects. It attempts to control thinking and action, leads men and women to adjust to the world, and inhibits their creative power" schreef filosoof en onderwijshervormer Paulo Freire in 1970. Kritische theorie moest volgens hem gecombineerd worden met reflectie op het onderwijsproces en het ontwikkelen van nieuwe vormen van onderwijs waarbij studenten zich bewust worden van de machtstructuren waarin ze zich begeven. Zo krijgen studenten een actieve en kritische rol in het vormgeven van het onderwijs waarbij de macht gelijker verdeeld wordt en de studenten eigenaar worden van het leerproces.

De beste onderwijsvorm verschilt natuurlijk erg per student en vak, maar laat het duidelijk zijn dat hoe het onderwijs momenteel op de universiteit gegeven wordt, niet de enige mogelijkheid is. Welke onderwijsvorm zou jij het liefst zien in jouw opleiding?

Zou je als student niet liever meer directe invloed willen uitoefenen op hoe de universiteit wordt bestuurd? En hoeveel invloed hebben die studentenraden nu eigenlijk echt? Volgende week schrijf ik over een groep Amsterdamse studenten die een universiteitsgebouw kraakte in hun strijd voor een democratische universiteit.

Lees ook de voorgaande blogs:
> Inleiding: De utopische universiteit (17-12-2014)
> Meer promovendi, meer diploma's, meer publicaties (24-12-2014)
> Het ideale universitaire onderwijs (31-12-2014)
> Harvard aan de Rijn (07-01-2015)
> Open Access (14-01-2015)
> Open Science (21-01-2015)
> Valorisatie, vloek of zegen? (28-01-2015)
> Wetenschap voor sociale verandering (04-02-2015)
> De universiteit en het echte leven (11-02-2015)

Meer weten?

• Benieuwd naar de ideeën van de critical pedagogy beweging? Lees een interview met grondlegger Henry Giroux.
• Radical Teacher is een 'socialist, feminist, and anti-racist journal on the theory and practice of teaching'. Het blad bouwt voort op de ideeën van de critical pedagogy beweging en is gratis te downloaden.
• De vorm van onderwijs waar de gender studenten over spreken waarbij de studenten een actievere rol hebben in het ontwerpen van de onderwijsproces, wordt ook wel 'student-centered teaching' genoemd. Benieuwd naar wat dit precies inhoudt? In dit artikel worden vijf kenmerken geschetst.