Mensen hebben zichzelf lange tijd boven het dierenrijk geplaatst. Wij mensen houden, gebruiken, eten of onderzoeken dieren. De mens is de enige soort met cultuur, moraal en is (dus) intelligenter dan de rest. Wie het over dieren heeft, denkt daarbij zelden aan de mens. Dit beeld wil De Waal in zijn aflevering in Zomergasten doorbreken:"Mijn doel is om te bespreken hoe we tegen dieren aankijken en fragmenten op te graven die daar een blik op werpen, niet puur gericht op diergedrag maar ook over hoe mensen dierlijke neigingen vertonen."
De mens staat niet boven dieren. Onze cultuur en moraal heeft een natuurlijke oorsprong en zie je terug in soorten aan de mens verwant. Een van De Waals bekendste voorbeelden om dit te tonen, is het experiment met twee kapucijnaapjes, een stukje komkommer en een paar druiven. Het ene aapje krijgt een stukje komkommer en wordt een druif geweigerd, terwijl hij net zag dat zijn maatje wel een druif kreeg. Het maakt hem woedend, hij gooit de komkommer weg en slaat met zijn hand op tafel. Ergo, de apen zijn empathisch, hebben zelfs een rechtvaardigheidsgevoel. En laten dat nu belangrijke voorwaarden zijn voor moraal.
Belangrijk is om in te zien dat het dat is: een voorwaarde. Empathisch vermogen zelf is nog geen moraal. Daar is meer voor nodig. Dat betoogt filosoof Joep Dohmen. Empathie is in principe niets meer dan het vermogen je in te leven in het gevoelsleven van een ander. Dit kun je inzetten om leed te voorkomen, maar je kan het ook gebruiken als je leed wil toebrengen. Om te weten wat goed is, wat moreel is en dat te rechtvaardigen, is theorie nodig. Er moet een extra stap gemaakt worden. Misschien is dat wel cultuur. En is de mens de enige die dat in zijn mars heeft.
Bekijk de lezing van prof. Joep Dohmen Levenskunst - Frans de Waal. De primatoloog sprak zelf ook bij Studium Generale. Beluister deaudio-opname van zijn lezing 'Niets menselijks is de aap vreemd'.
