Het sublieme, wat is dat precies?
Het is een mix van angst en fascinatie, het begrensde en het oneindige, aantrekken en afstoten. Zoals je jezelf kan verliezen en je nietig kunt voelen als je naar de sterren kijkt. Het fascineert je, maar kan ook beangstigend zijn. Ken je de verhalen van Toon Telligen? In de bundel Misschien wisten zij alles klimt de mier op de muur, en de eekhoorn vraagt: “Wat is er achter die muur?” “Niks” zegt de mier. “Niks?” vraagt de eekhoorn, “Er moet toch iets zijn?” “Nee,” zegt de mier, “achter de muur is helemaal niks”. Maar niets is tegelijk ook weer iets. Een idee, je kan het niet zien, je kan het niet voelen, en je kan je erin verliezen als je er aan denkt.
Een sublieme ervaring is dus mooi en eng tegelijk?
Traditioneel werd het sublieme omschreven als angst en de opluchting die daarop volgt. Bijvoorbeeld wanneer je in de bergen loopt, je denkt: 'Als ik nu val ben ik misschien wel dood.' Daarna merk je: ik ben toch veilig en dat lucht op. Ook muziek kan die ervaring teweeg brengen. Een nummer bouwt op naar een climax, overweldigt en komt dan weer tot rust. Maar er zijn ook filosofen die beweren dat fascinatie en angst tegelijkertijd optreden. Volgens hen zijn deze emoties niet tegenstrijdig maar met elkaar verstrengelt in de sublieme ervaring.
Op festivals en dancefeesten zie je vaak mensen die helemaal opgaan in de muziek. Is dat soms een sublieme ervaring?
Ja, zo kan je dat wel zien. In de woestijn van Nevada bijvoorbeeld, op het Burning Man Festival.Mensen treden daar helemaal buiten zichzelf. Muziek kan mensen laten opgaan in een massa. Het sublieme is niet per se iets dat je overkomt, je kan het ook proberen op te roepen. Zo werd in Frankrijk mensen opgedragen om met z'n allen op de Champ-de-Mars, buiten Parijs een c-groot akkoord te zingen, om zo eenheid te creëren.
Wanneer heb jij zelf voor het laatst een sublieme ervaring gehad?
Oh, daar ben ik al heel lang niet meer mee bezig geweest. Als je ouder wordt, dan is dat allemaal klaar. Dan wordt de werkelijkheid belangrijker.
Dat klinkt cynisch, meen je dat?
Haha, nee, een leeftijdsgrens is er niet, het is voor iedereen anders. Maar ik heb het er wel een beetje mee gehad, die oneindigheid, zo opgaan in iets. Ik zit nog wel eens bij een mooie uitvoering of concert, maar denk dan niet meer aan het sublieme.
Welk feest moeten we naar toe om het sublieme te ervaren?
Geen idee! Deel van het sublieme is dat het onverwacht is, je wordt erdoor overvallen. Ineens maak je iets mee. Laat je dus verrassen!
Prof. dr. Kiene Brillenburg Wurth sprak eerder in het Science Café Utrecht, Utrechts enige echte wetenschapstalkshow. Kijk de opname terug.
Dit interview verscheen in het Leven Magazine Utrecht #13.